निमाण्या दिसा सोयरीं-धायरीं मेल्ल्याच्या घरा वचून प्रार्थना म्हणटात आनी गुरू ग्रंथांचें वाचन करतात. घरच्या मखेल्याक मरण आयल्यार ताच्या व्हडल्या पुताक फेटो बांदतात आनी घरचो मुखेली म्हूण ताका मान्यता दितात.
-कों.वि.सं.मं.
शीतला: एक लोकदेवता. लोकवेदांत हे देवीचो संबंद ’देवी’ ह्या रोगाकडे लायिल्लो दिसता. हे देवीचो कोप जाल्यार मनशाक देवी (Small Pox) हो रोग जाता आनी तिका शांत करतकच हो रोग बरो जाता असो भारतभर समज आसा. प्रदेशाप्रमाण हे देवतेक उजाली, बसंतबुढी, सेडलमाता, चेचकमाता, मसानी, जगदम्मा, मोठीबाई अशीं विंगड विंगड नांवां आसात.
शब्दकल्पद्रुमांत शीतला देवीचें रुपध्यान वर्णिलां तें अशें आसा-
नमामि शीतलां देवीं रासभस्थां दिगम्बराम् ।
मार्जनीकलशोपेतां शूर्पालङ्कृतमस्तकाम ।।
अर्थ- नग्न, गर्दभारुड, सान्न आनी कळसो धरपी आनी जिचे तकलेचेर सूप आसा अशे शीतला देवीक हांव नमस्कार करता.
राजस्थान आनी गुजरात ह्या प्रदेशांनी हिच्यो इ.स.च्या 11-12 व्या शेंकड्यांतल्यो खुबशो मूर्ती मेळटात. दक्षिणेंत ही बशिल्ली आनी चार भुजांची आसा. तिच्या तीन हातांनी त्रिशूळ, डमरू आनी ब्रम्हदेवाच्या पांचव्या शिराची कवटी आसता. चवथो हात वरद मुद्रेंत आसता. महाराष्ट्रांत हिची मूर्त चार भुजांची आनी उबी आसता. एक हात वरद मुद्रेंत आनी तीन हातांनी कमळ, कळसो आनी सीताफळ आसता.
एकाद्रया खडबडीत फातराकय शीतला मानतात. हिचें ठाणें गांवा भायर एकाद्रे घुमटेंत निंबाच्या वा पिंपळाच्या झाडापोंदा आसता.
मंगळार, शुक्रार वा सोमार ह्या तीनय वारांक शीतलेची पुजा करची अशें स्कंदपुराणांत म्हळां. उत्तर प्रदेशांत आषाढांतल्या चारय सोमारांक हिची जात्रां भरता. मध्य प्रदेशांत तिका कालीचें एक रूप मानून त्रिशूल , पण्टी, दुदाचें आयदन आनी उदक ओंपतात. बंगाल, महाराष्ट्र आनी सिंध ह्या प्रदेशांनी तिची शेणाची मूर्त करून पुजतात. महाराष्ट्रांत लोक तिका शीत-धंयाचो निवेद दाखयतात, ओले हरभरे वा वाटाणे ओंपतात आनी खण-नाल्लान तिची होंट भरतात. गांवगिऱ्या वाठांरांतले लोक तिचो मांड बसयतात. चौरंगाचेर कलश, कलशाचेर नाल्ल आनी भोंवतणी सात तरांची फळ फळावळ दवरतात. ह्या मांडा मुखार लोक वाद्यां वाजोवन शीतलेचीं पदां म्हणटात. हे देवतेक शेळें अन्न आवडटा म्हूण आदल्या दिसा अन्न शिजोवन, दुसऱ्या दिसा तिका निवेद्य दाखयतात आनी आपूण खातात.
शीतला ही देवीचो रोग पातळायता असो समज आशिल्ली एक कथा दक्षिणेंत प्रचलित आसा ती अशी-
पिरुह नांवाचो एक ऋषी आशिल्लो. ताचे बायलेचें नांव नागावली. ती सुंदर आनी पतिव्रता आशिल्ली. पिरुह घरांत नासतना एकदां ब्रम्हा-विष्णु-महेश तिची परिक्षा पळोवपाक आयले. नागावलीन तांची इत्सा जाणली आनी तांकां तिगांकय ल्हान भुरगे केले. देवांनी तिडकीन तिका कुरूप जावं असो शाप दिलो- ’तूं राक्षसी जावन लोकांत देवीचो रोग पातळायतली’. त्या दिसापसून ती धर्तरेचेर देवीचो रोग पातळावंक लागली.
भारतभर विंगड विंगड भाशांनी शीतलेचीं पदां आसात. बंगाली कवींनी शीतलामंगल नांवाचीं कांय खंडकाव्यांय बरयल्यांत.
-कों.वि.सं.मं.
शीया पंथ:मुसलमान लोकांचो एक पंथ. शीया ह्या शब्दाचो अर्थ अनुयायी असो आसा. मंहमद पैगंबराचो जांवय अला हाच्या अनुयायांक शीया म्हणटात.
शीया लोक इस्लामाचे पयले तीन खलीफा अबूबक्र, उमर आनी उस्मान हांकां मानीनात. तांच्या मतान अली होच पैगंबराचो वारस. ते खातीर खलीफाच्या पदाचेर अलीचीच नेमणूक जावंक जाय आसली. कारण पैगंबर निमाणे तीर्थयात्रेक सावन परततना वाटेर घादिर खुम नांवाचे सुवातेर ताणें अलीक आपलो उत्तराधिकारी नेमलो आनी ताका ’इमाम’ अशें नांव दवरलें. ते खातीर खलिफांक मानपी ते सुन्नी म्हळ्यार पैगंबराच्या मार्गान वचपी. इमामांक मानतात ते शीया असो तांच्यांत पंथभेद निर्माण जालो.
शीया लोक अली आनी ताच्या वंशांतले इकरा पुरूस अशा बारा जाणांक खरे इमाम मानतात. ताका लागून तांकां इमामीया वा आशरीया(बाराबंथी) अशींय नांवां मेळ्ळ्यांत.
शीया लोक जे बारा इमाम मानतात तांचीं नांवां अशीं आसात-1)अली 2)हसन 3) हुसेन 4)हुसेनपूत अली 5)मुहम्मद बकर 6) जाफर सादिक 7)मूसा काजिम 8)मामूँ रशीद 9)मुहम्मद तकी 10) अली तकी 11)हसन अस्करी 12)मोहम्मद महदी.
शीयांच्या आचार धर्मीक आनी तत्त्वज्ञानाक इमामत अशें म्हणटात. अब्दुल बाकर मजलिसी ह्या शींया पंडितान इमामतचीं पांच लक्षणां सांगल्यात तीं अशीं-
1)इमामत ही ईश्र्वर आनी पैगंबर हांचे सत्तेचेर आदारून आसा. जनमत वा लोकांची इत्सा हाचेर इमामपद आदारून ना इमामाक ईश्र्वरदत्त धर्माधिकार आसता.
2) ईश्र्वर जसो पैगंबरांक भूतलाचेर धाडटा तेच प्रमाण तो
