आकुंचन, प्रसरण ह्या सगळ्यांचेर ताबो हाडून विसव मेळटा.
बैठक स्थितींतलीं आसनां: बैठक स्थितींतलें स्वस्तिकासन, समासन, पदमासन ह्या आसनांत मांडयेच्या तोंकांचेर, धोंपरांचेर हातांच्या बोटांची जी खास अशी रचना करून दवरतात तांकां ‘मुद्रां’ म्हण्टात. ही मुद्रा चडकरून ‘ध्यानमुद्रा’ वा ‘ज्ञानमुद्रा’ म्हणून वळखतात.
१३)आकर्ण धनुरासनः बैठक स्थिती. धोणूचेर लायिल्लो बाण ओडिल्ल्याची कृती ह्या आसनांतल्यान प्रकट जाता. देखून ताका धनुरासन वा आकर्ण धनुरासन म्हण्टात. पयलीं दोनूय पांय पातळावन एकामेकांलागीं घेवंचे आनी दावो पांय धोंपरांमदीं बागोवन उजवे मांडयेर घेवंचो. मागीर दाव्या हातान पातळिल्ल्या उजव्या पांयाचो आंखाणो धरचो आनी उजव्या हातान दाव्या हातासकल्यान येवपी दाव्या पांयाचो आंगठो धरून तो पांय उजव्या कानालागीं हाडचो. चड करून सरळ बसचें. पांयांचो ताण ल्हव व्हव वाडोवंचो. श्र्वसन संथ आसचें. धोंपरांचेर आनी भेंडाचेर ताण येवन स्नायूंक घटसाण येता. हें आसन दावे वा उजवे, अशा दोनूय वटांनी करतात.
१४)वक्रासनः दोनूय पांय फुडें. दावो पांय धोंपरांत दोडून मांडयेलागीं घेवंचो. उजव्या हाताची बगल त्या दाव्या धोंपराचेर दवरची आनी दोनूय तळवे दावे वटेन पूण परस्पर विरूध्द दिशांकडेन बोटां करून दवरचे. मान फाटले वटेन घुंवडावन, भेंडाक - फाटीक - मानेक ताण दिवंची. फाटीचो कणो एके पातळेंत रावन पिळवट्टा. ताची लवचीतकाय वाडटा. पोटाकूय पीळ पडटा आनी भितरल्या इंद्रियांचेर दाब आनी ताण येता. मज्जासंस्थेची कार्यक्षमताय वाडटा.
१५)पश्र्चिमोत्तासनः योगासनांतलें हें एक मुखेल आसन मानतात. दोनय पांय फुडें, हात सरळ आनी पांयांचे आंखाणे दोनय हातांनी धरचे. फुडें बागोवंचें. कपल धोंपरांक तेंकोवंचें आनी दोनय कोंपर दोनय पांयांचे वटेन जमनीर तेंकोवंचे. धोंपरां सरळ आसचीं आनी खोंटो, पोटऱ्यो, मांडयो जमनीक तेंकयल्ल्यो उरच्यो. श्र्वसन संथपणान करचें. ह्या आसनांत पांयांपसून मानेमेरेन सगळ्या शिरांक ताण बसता. सगळे स्नायू आकुंचन पाविल्ल्यान फुफुसां, उदरस्थ इंद्रियां आनी अंतःस्त्रावी ग्रंथीचेर ताण पडटा आनी तांची कार्यक्षमताय वाडटा.
दंडस्थितींतलीं (उबे स्थितींतलीं) आसनां: १७)वृक्षासनः दंडस्थिती. पयलीं श्वास सोडप. मागीर ल्हव ल्हव श्वास घेवप, दोनूय वटांनी हात वयर व्हरून, नमस्कार करून, ताणून वयर धरप. खोंटोय वयर उखलप. उपरांत श्वास संथ दवरप. आसन तोलात्मक. स्नायूंवयलो ताण उणो करपाक उपेगी. चड करून सगळ्या आसनांचे अखेरेक करचें.
१७)त्रिकोणासनः दंडस्थिती. दावो पांय चडांत चड दावे वटेन व्हरून पांयांचो चवडो तेच दिकेकडेन तोंड करून दवरचो. स्वास सोडचो. दावें धोंपर बागोवन दावे वटेन वांकून दावो हात जमनीक लावचो. उजवो पांय सरळ दवरचो. उजवे वटेनच्यान उजवो हात उजव्या कानाक तेंकोवन सरळ रेशेंत वयर वयर ताणचो. हीच सगळी कृती उपरांत उजवो पांय बागोवन करची. शरिराचो भार बागवल्ल्या पांयांच्या पोटऱ्यांचेर आनी मांडयेर वा तेंकयल्ल्या हाताचेर येता आनी तांची कार्यक्षमताय वाडटा.
१८)शीर्षासनः योगासनांतलें एक मुखेल आसन. पयलीं फुडें बागोवन धोंपरां जमनीर तेंकोवचीं आनी दोनय हातांचे बचके एकामेकांत घुस्पावन हात कोंपरापसून जमनीचेर दवरिल्ल्या वस्त्राचेर दवरचे. मागीर तकलेचो ताळवेचो भाग एका मोव कुडक्याचे घडयेर हातांच्या बचक्यांक लागून दवरचीं. उपरांत धोंपरां वयर उखलून ल्हव ल्हव हडयालागीं हाडचीं. हात आनी तकली हांच्या आदाराचेर पांय जमनीपसून वयर उखलचे आनी धोंपरांलागीं बागोवन मांडयांकडेन हाडचे. ही पयली अवस्था. फाट सरळ करून शरिराचो भार हातांच्या कोंपरांचेर घेवंचो. ताचे उपरांत दोनूय पांय उखलून वयर करचे आनी मांडयो सरळ ओळींत एकामेकांकडेन थीर दवरच्यो. धोंपरां सरळ करिनासतना पांय फाटीं घेवंचे, ही दुसरी अवस्था. उपरांत दोनूय पांय सरळ ओळींत वयर ताणून दवरचे. तकली, हड्डें, भेंड, धोंपरां, पांयांचे आंखाणे हे एके आळींत येवपाक जाय. श्वासोश्वास नाकानूच संथ करचो. हें आसन दोळ्यांची भलायकी, रगत शुध्दी, उमेद आनी थंड न्हीद हे खातीर करचें.
आयज भारतांत आनी जगभरूय योगाभ्यासाचें शास्त्रीय स्वरूप जाणपाखातीर यत्न चालू आसात. स्वामी कुबल्यानंद हाणें १९२४ त लोणावळ्याक कैवल्याधाम ही संस्था स्थापन करून तातूंत योगविद्येच्या शास्त्रोक्त शिक्षणाक चालना दिली. आसनांचो आंकडो ८४ पसून ते ३००-४०० मेरेन सांगला. पूण तीं कांय मूळ मुखेल आसनांचींच तरेतरेचीं उपांगां आसात.
पूरकनोंदः १)आसनां २)ध्यान.
योगिनीः शाक्त संप्रदायांतल्यो दुय्यम देवता. तांकां आवरण देवता अशेंय म्हळां. तशेंच तांकां पार्वतीच्यो इश्टिणीय मानतात. योगिनींचो आंकडो जरी कोटयांनी आसलो तरीय तातूंत ह्यो फकत ६४ योगिनींचीच नामना आसा. हांचे मदल्यो आठ योगिनी चड प्रसिद्द आसात. तांची नांवां अशीं: मंगला, पिंगला, धन्या, भ्रामरी, भद्रिका, उल्का, सिध्दा आनी संकटा. ह्यो दुर्गादेवीच्यो परिचारीका आशिल्ल्यो.
वेदांत योगिनींचो उल्लेख ना. पुराणीक साहित्यांतूय त्यो चडशो दिसनात. शाक्त
