घालें. वत्स आनी कोसल हीं राज्यांत ताणें जिखलीं.
कालोशोक हो शिशुनागाचो पूत. तो पुराणांतलो काकवर्ण आयुंये. बाचे राजवटींत दुसरी बौध्द संगीती भरील्ली. ताचे राणयेचो शूद्र प्रियकर आशिल्लो ताणें राजाचो वध केलो. उपरांत कालाशोकाच्या धा पुतांनी धा वर्सां राज्य केलें. राणयेचो प्रियकर तांचो मार्गदर्शक म्हणून स्वता राज्य चलयतालो. उपरांत ताणें त्या धाय राजपुतांक मारले. ताचेपसून राणयेक जो पूत जालो, ताका मगधाचें राज्य मेळ्ळें आनी उपरांत नंदवंश सुरू जालो.
-कों.वि.सं.मं.
शिशुपाल वध: एक संस्कृत महाकाव्य. ह्या काव्याचो कर्तो माघ आसून, तो इ.स. च्या 7 व्या शेंकड्याच्या उत्तरार्धांत जावन गेलो. ह्या महाकाव्याचे 20 सर्ग आसून, श्र्लोकसंख्या 1645 आसा. पंदराव्या सर्गांतले प्रक्षिप्त श्र्लोक 34 आनी कविवंशवर्णनपर 5 मेळून ही श्र्लोकसंख्या 1684 इतली जाता. युधिष्ठिराच्या राजसूय यज्ञाच्या वेळार श्रीकृष्णान आपल्या सुदर्शन चक्रान चेदी देशाचो राजा शिशूपाल हाका जिवो मारलो. हीच कथा हातूंत आयल्या.
माघाच्या पयलीं भारवी हो महाकवी जावन गेलो. ताचें किरातार्जुनीय हें काव्य विद्वानांच्या आदराक पात्र थारिल्लें आनी भारवीची खूब नामना जाल्ली. माघ कवीक तें सहन न जाल्ल्या कारणान भारवीचें म्हत्व उणें करपाच्या उद्देशान ताणें शिशुपाल वधाची रचना केलीं. भारवीन किरातार्जुनीयाची कथा महाभारतांतल्यान घेतल्या. तशीच ती माघानूय घेतल्या.
शिशुपालवध किरातार्जुनीयाची प्रतिमूर्ती म्हूणं येता. हातूंत कथेची सजावट, सर्गांचें विभाजन आनी वर्ण्य विशयांचें उपस्थापन ह्या गजालींनी माघान भारवीच्या पावलार पावल दवरलां.
भारवी हो शैव आशिल्ल्यान ताणें शिवप्रधान कथावस्तू वेंचून काडली,जाल्यार माघ हो वैश्णव देखून ताणें कृष्ण प्रधान कथेची वेंचणूक केली. भारवीप्रमाण माघाचीय वीररसाचेर भर आसा. ताणें श्रृंगाराक वीररसाच्या माथ्यार पांय दिवपाक लायला. शिशुपालवधाचो मदलो भाग वाचल्या उपरांत वाचप्याक अशें दिसता, हें श्रृंगार रसाचेंच महाकाव्य आसा. -कों.वि.सं.मं.
शिश्यांरान्नी: (पळेयात मल्लिकार्जुन संस्थान काणकोण).
शिसोदिया राजवंश: मेवाडाचेर राज्य करपी एक वंश. इ.स.च्या 6 व्या शेंकड्यासावन 12 व्या शेंकड्या मेरेन मेवाडाचेर गुहिलोत वंशाचें राज्य आशिल्लें. 12 व्या शेंकड्यांत त्या वंशाच्यो दोन शाखा जाल्यो. एके शाखेचें नांव रावळ आनी दुसरचें राणा. मुळच्या घराण्यांतलो रणसिंह वा कर्णसिंह हाका माहप, राहप आनी क्षेमसिंह हे तीन पूत आशिल्ले. तातूंतल्या क्षेमसिंहाक मेवाडचें राज्य मेळ्ळें. ताची शाखा रावळ ह्या नांवान प्रसिद्द आसा. माहप हाका शिसोदे गांवची जहागीर मेळ्ळी आनी ताचे शाखेक राणा हें नांव मेळ्ळें. ताचें घराणें रावळांचे सामंत शिसोदिया ह्या नांवान नांवारुपाक आयलें.
माहपा उपरांत राणा शाखेंतल्या राहप, नरपती, दिनकर्ण, जसकर्ण, नागपाल, कर्णपाल, भुवनसिंह, भीमसिंह, जयसिंह आनी लक्ष्मणसिंह हांणी शिसोदे हांगा राज्य केलें.
रावळ शाखेचो रत्नसिंह मेवाडाचेर राज्य करतना अलाउद्दीन खिलजी हाणें चितोडाचेर हल्लो केलो. तेन्ना राणा शाखेच्या लक्ष्मणसिंहान आपल्या पुतांक घेवन रत्नसिंहाक चितोडगडाचेर साथ दिली. त्यावेळार व्हड झूज जालें आनी तातूंत रत्नसिंह, लक्ष्मणसिंह आनी ताचे सात पूत मेले. रत्नसिंहावांगडा रावळ शाखाय सोंपली.
लक्ष्मणसिंहाचो एक पूत अजयसिंह जखमी जावन गेल्ल्यान वांचलो. तो अरवलीच्या रानांत लिपून रावलो थंय बरींच वर्सां काडटकच तो स्वताक मेवाडचो राजा मानूंक लागलो, अशे तरेन ताका मेवाडचें राज्य मेळ्ळें. लक्ष्मणसिंहाचो एक पूत अरिसिंह हाणें सोंगिर चौहान कुळांतले एके राजकन्येकडे लग्न केलें. ताका एक पूत आशिल्लो. अरिसिंहाक चितोडगडावयल्या झुजांत मरण आयलें तेन्ना ताचो पूत हंमीर आपल्या आजोळा आशिल्लो. तो खूब धाडसी, शूर आनी बुध्दिमान आशिल्लो. हाचे विशीं जेन्ना अजयसिंहाक कळ्ळें तेन्ना ताणें ताकाच आपले गादयेर बसोवन मेवाडचें राज्यपद दिलें. अजयसिंहाचे पूत क्षेमसिंह आनी सज्जनसिंह हांकां तें मानवलेंना आनी ते रागार जावन दक्षिणेंत गेले. तातूंतल्या सज्जनसिंहाच्या वंशांत छत्रपती शिवाजी महाराजाचो जल्म जालो.
हंमीर (इ.स. 1314-1364): इ.स. 1314 च्या अदमासाक अजयसिंहाक मरण येतकच हंमीर मेवाडचो राजा जालो. तो अरवली पर्वतावळींतल्यान खेलवाडा हांगासावन राज्य करतालो. ताणें पयलीं मेवाडचे कांय किल्ले जिखून घेतले. चितोडगड घेवप हो ताचो मुखेल हेत आशिल्लो. चितोडगडाचेर पयलीं अलाउदिनाचो पूत खिजरखान राज्य करतालो. पूण हंमीरान थंय धूमशेण घातिल्ल्यान बेजारून तो दिल्लीक गेलो. उपरांत उलाउद्दिनान थंय मालदेव चौहान हाका चितोडगडाचेर धाडलो. ताणें थंय बरींच वर्सां बरो कारभार लो.पूण खिजरखान राज्य करतालो. पूण हंमीरान भोंवतणच्या वाठारांनी लुटालूट सुरू करतकच मालदेवान ताचेकडे सहजिकाय करपाचें चिंतून ताका आपली धूव दिली. हमीरान तिचेकडे लग्न केलें आनी तिच्याच आदारान इ.स. 1327 च्या अदमासाक चितोडगड जिखलो अशें म्हणटात. चितोडगडाचेर हंमीरान स्वताच राजतिलक लावन घेतलो आनी महाराणा ही उपाधी घेतली.
