हाका ‘रणशिंग‘ अशेंय नांव आसा. हें वाद्य जनावराच्या शिंगांचें आसता म्हूण सकयल्ल्या वर्गाचे लोक तें वाजयतात. मद्रास आनी नेपाळ ह्या प्रदेशांनी पितूळच्या शिंगांची खूब नामना आसा. नेपाळांत सर्पाच्या आकृतीचीं वा व्याघ्रमुखी शिंगांय आसात. -कों.वि.सं.मं.
शिंगणापूर-(1): अहमदनगर जिल्ह्यांतल्या नेवासे तालुक्यांत सोनई गांवा पसून तीन मैलांचेर शनीचें शिंगणापूर हें एक क्षेत्र आसा. हांगा शनीचें एक स्वयंभू तळप आसा.सुमार देडशें वर्सां पयलीं एका व्हाळाक आयिल्ल्या हुवांरांत हें तळप व्हांवत व्हांवत सोनई गांवा लागीं आयलें. तेच राती शनीदेवान एका गांवकाराच्या सपनांत दृश्टांत दिवन सांगलें,‘हांव शनीदेव आसून मामा-भाच्यांनी मेळून म्हजी स्थापणूक करची‘. गांवकऱ्यानी तशेंच केलें. शनीचें हें काळें तळप स हात उंचायेचें आसा. ताचेर कसलेंच धांपणें ना. एका वेपाऱ्याक तो आंगवणीक पावलो म्हणून ताणें ताचे भोंवतणीं फकत एक पेड बांदला.
ह्या गांवाचेर कसलेंय अवर्शण आयलें जाल्यार ह्या देवाक कौल (प्रसाद) लायतात. संवसार पाडवो आनी श्रावण म्हयन्यांतल्या सगळ्या शेनवारा हांगा जात्रा आसता. जात्रेक येवपी भावीक प्रवरा आनी गोदावरी न्हंयेच्या संगमावयलें उदक कावडींनी भरून हाडून शनीक ओंपतात. ताका तेल, फुलां, बिब्बे, कवड्यो, उडीद आदी वस्तूय ओंपतात. बायलांक मात हांगा देवाची पुजा करूंक मेळना.
हांगा उदासीबाबा नांवांचो एक साधू रावतालो आनी शनीची पुजा करतालो. सद्या त्याच पंथांतले लोक हें काम करतात. हांगा करभोंवतणीं बरींचशीं भजनी मंडळां येवन भजनाच्यो कार्यावळी करतात.
शिंगणापूर-(2): सातारा जिल्ह्यांत, माण तालुक्यांत दहिवडीसावन सुमार तेरा मैलांचेर एक स्वयंभू शिवस्थान आसा ताका शिखर शिंगणापूर अशें म्हणटात. शंभुमहादेव नांवाच्या दोंगरार हें शिवाचें देवूळ आसा. भोंवतणी दाट रान आसा. शिंगणपूर हो गांव दोंगरा सकयल आसा. हो गांव देवगिरीच्या सिंधण यादवान वसयलो आनी दोंगराच्या तेमकावयलें हें देवूळय ताणेंच बांदलें. शिवाजी महाराजाचो आजो मालोजी हाणें हांगा एक तळी बांदली.
ह्या देवळांक 400 सोंपणां आसात. वाटेर शांतालिंगस्वामीची समाधी आसून तिचे मुखार खडकेश्र्वराचें देवूळ आसा. शिवमंदिराक फातराचो प्राकार आसून ताका चार दरवटे आसात. प्राकारांत बऱ्योच दिपमाळो आसात. मुखेल मंडपांत पांच पाशाणाचे नंदी आसात. गर्भकुडींत शिव प्रतिकां म्हणून पार्वतीचीं दोन स्वयंभू लिंगा आसात. हांगासल्ली एक घांट पुर्तुगेजांनी दिल्ली आसा.
देवळाचे अस्तंतेवटेच्या दरवट्याच्या भायर बलिमहादेवाचें यादव काळांतलें हेमाडपंथी देवूळ आसा. सद्याक ताका अमृतेश्र्वर अशें म्हणटात. हांगा महादेवाची दर दिसा चार खेपे पुजा जाता, तातुंतली दनपारची पुजा पंचामृताची आसता. सोमार आनी उमास हे दर्शनाचे मुखेल दीस. व्हडल्या उत्सवा दिसा देवाची पालखी आसता. महाशिवरात्रेक हांगा व्हड जात्रा भरता. तशेंच चैत्र म्हयन्यांतले धा दीस हांगा व्हड उत्सव आसता. जांणी देवाक आंगोवन घेतिल्लें आसता ते सकयल्लयान उदकाच्यो कावडी ही सगळ्यांत व्हड. ते दोन व्हड रांजणूच म्हळ्यार जातात. ही कावड भरून वयर हाडटना ती खांद्यावयल्यान हाडपी लोक ‘हे म्हाद्या,धांव म्हाका सांबाळ‘, अशें देवाचें एकेरी नांव घेवन आड्डयो मारतात. हांगा ‘भातंगडी‘ नांवाची सुमार 25 हात लांबायेची बडी मराठवाड्यांतल्या ‘भातंगडी‘ गांवांतल्यान हाडटात.
चैत्र शु. अष्टमीक शिव-पार्वतीच्या लग्नाचो सुवाळो जाता. ह्या लग्न सुवाळ्या खातीर फेटो विणपाचो मान ज्या कुटुंबांक मेळिल्लो आसता तीं कुटुंबां वर्सभर तें काम करतात. ह्या फेट्याची लांबाय सुमार 550 फूट इतली आसता. ताचें एक तोंक अमृतेश्र्वराच्या आनी दुसरें शंभुमहादेवाच्या तेमकाक बांदतात. ह्या लग्नसुवाळ्या विशीं एक काणी आसा ती अशी-
कैलासाचेर शिव- पार्वती सारीपाट खेळटालीं. खेळांतलो दर एक डाव शिव हारतालो तें पळोवन नारदान शंकराक तिडायलो. शिवाक तिडक मारली तो कैलासावयल्यान सकयल देंवून येवन शिंगणापूरच्या दोंगरार गुपीत रितीन रावंक लागलो. तेन्ना पार्वती भिल्लिणीच्या भेसांत ताचो सोद घेत हांगा पावली. दोगांयचीय भेट चैत्र शु. पंचमीक जाली आनी त्या दिसा तांचें परत लग्न जालें.
ह्या लग्न सुवाळ्याक पंचमीक हळद लायतात आनी अष्टमीक हें लग्न जाता. दोन जंगम माळी देवाक दिसपट्टो निवेद्य दाखयतात. ते खातीर आंकवार रावतात. एका दशीच्या दिसा घोड्याचेर बसून आनी पांयांत जोतीं घालून देवळांत वचपाचो मान नागपुरच्या भोसल्याक आसता. ह्या देवाक ‘दवणो‘ खूब आवडटा म्हणून तांची लागवड हांगा व्हडा प्रमाणाचेर करतात.
-कों.वि.सं.मं.
शिंदे, विठ्ठल रामजी: (जल्मः23 एप्रिल 1873, जमरिवंडी-कर्नाटक; मरणः2 जानेवारी 1944, पुणे)
एक समाजसुदारक, धर्मचिंतक, तत्त्वचिंतक आनी ध्येयवादी विद्वान मनीस. ताचो बापूय रामजी बसाप्पा पंढरपूरचो निश्ठावान वारकरी आनी आवय यमुनाबाई धर्मीक वृत्तीची आशिल्ली. साधू संतांच्या विचारांच्या परिणामाक लागून तांच्या घरांत कसलोच भेदभाव ऩाशिल्लो. मुळचें घराणें सधन आनी सुखवस्तू आशिल्लें. पूण पारमार्थिक गृहस्थ
