Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/679

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

मूर्त आसून णव चवकोनांचो मूर्तिपट आसा.पयले माळयेची रचना लेणें क्रमांक ११ च्या लेण्यांतल्या वयल्या माळयेभशेनुच आसा.सभामंडपाचे वण्टीचेर पद्मपाणी,तारा,बुध्द हांच्यो मूर्ती कोरांतल्यात.वयली माळी शिल्पकला आनी स्थापत्यरचना ह्या दोनय नदरेन उत्कृश्ट आसा.दर्शनी भागांत आठ स्तंभ आनी तांच्या फाटल्यान आठ स्तंभांच्यो चार रांको मेळून चाळीस स्तंभांचो मंडप आसा.ताच्या फाटल्यान अंतराळांत आनीक दोन खांबे आसात.दक्षिण आनी उत्तरे वटेनच्या वण्टींनी दर एका खणांत चार अशो व्हडल्यो बुध्दप्रतिमा आसात.फाटले वटेनचे वण्टींत प्रवेशदाराच्या दोनय वटांनी वण्टीत तीन तीन बायलांच्यो प्रतिमा आसात.त्यो सगळ्यो मूर्ती कमलासनाचेर बशिल्ल्यो आनी मस्तकाचेर सुंदर मुकुट धारण केल्ल्यो आसात.


मुखेल प्रवेशदाराचेर द्वारपाल आनी ऊंच भूमिस्पर्श मुद्रेंतली बुध्दमूर्त बोधिसत्वाच्यो पांच पांच मूर्ती आनी बुध्दमूर्ती भोंवतणी प्रदक्षिणामार्ग आसा.


तीनताल हें लेणें कैलास लेण्याच्या काळांतलें आसून ह्या लेण्याची भव्यता आनी तातुंतलीं शिल्पां हांकां लागून तें महायान पंथाच्या लेण्यांतलें एक म्हत्वाचें लेणें मानतात.

क्रमांक १ ते १२ हीं लेणीं बौध्द पंथीय आसात.उपरांत ब्राह्मणी पद्दतीचीं सतरा लेणी लागतात.

लेणें क्रमांक १३ हें तीनतालाचे उत्तरेक आसा.हें सामकें सादें आसून हातूंत कसलेंच शिल्प ना.

लेणें क्रमांक १४,हाका रावण की खाई ह्या नांवान वळखतात.हातूंत कैलासपर्वत हालोवपी रावणाचें शिल्प कोरांतलां.हें इ.स.च्या ७ व्या शेंकड्यांत कोरांतलां आसुंये असो अदमास आसा.


हाच्या दर्शनी भागांत चार खांबे आसात.सकयलो भाग चवकोनी आसून,वयल्या भागांत पूर्णकलश आनी यक्षमूर्ती आसात.भितर सभामंडपांत एका चवकोनांत बारा खांबे आसात.दोनय वटेनव्या वण्टींनी जे अर्दस्तंभ आसात,तांचेर खुबशें कोरांतिल्लें काम आसा.उत्तरेवटेनचे वण्टीत पयल्या खणांत दुर्गादेवी हातांत त्रिशुळ घेवन आनी शींवासनाचेर पांय दवरून उबी आशा.दुस-या खणांत उत्फुल्ल कमळाचेर लक्ष्मी,कुशीक शंखचक्रधारी चतुर्भुज सेवक कुंभ घेवन इबे आनी मस्तकार जलसिंचन करपी दोन दोन हत्ती दोनय वटांनी अशें शिल्प आसा.तिस-या खणांत वराहरुपी विक्ष्णुन स्त्रीरुपी पृथ्वीक सागरांतल्यान वयर उखलल्या अशें दृश्य दिसता.फुडल्या खणांत श्रीदेवी आनी भुदेवी हांचेसयत विष्णुची मूर्त आसा.निमाणच्या खणांत विष्णु-लक्ष्मी हांच्यो प्रतिमा कोरांतिल्ल्यो आसा.सकयले वटेन वाद्यां घेतिल्ले सेवक आसात.


उपरांत गाभारो लागता.ताच्या दाराचेर दोन व्हडले द्वारपाल आसून,एके वटेन मकराचेर गंगादेवी आनी कूर्माचेर यमुनादेवी उबी दिसता.थंयच आनीक कांय बायलांच्यो मूर्ती,सेवक,गंगा-यमुनेच्यो मूर्ती आसात.गाभा-यांत महिषासुरमर्दिनीची मूर्ती एका चबुत-याचेर उबी आसा.तातुंत उत्तरेचे वण्टीत,उजव्या हाताक वीरभद्र,डपरांत हंसारुढ ब्राह्मी,नंदीवाहना माहेश्र्वरी,मयुरवाहना कौमारी,गरूडवाहना वैश्णवी,वराह-वाहना वाराही,गजवाहना इंद्राणी आनी घुबडवाहना चामुंडा ह्या सप्तमातृकांच्यो मूर्तूी आसात.तशेंच ह्या सगळ्या मातृकांच्या हातांत एक ल्हान बाळक आसा.उपरांत गणपतीची मुर्त आनी निमाणें काली आमी काल हांच्यो प्रतिमा कोरांतिल्ल्यो दिसतात.दक्षिणा पथांतल्यान परतून सभामंडपांत येतकच,दक्षिणे वटेनचे वण्टींत,पयल्या खणांत,अंदकासुरवधाचो प्रसंग दिसता.दुस-यांत रावणानुग्रहाचो प्रसंग कोरांतला.कैलास पर्वताचेर शिव-पार्वती बसल्या.रावण आपल्या सगळ्या हातांनी तो पर्वत उबारपाचो यत्न करतात.पार्वती भियेल्या पूण शिव शांत आसा.तिस-या खणांत तांडव नृत्य करपी शिवाची सोबीत मूर्त,उजवे वटेन तीन डमरू घेतिल्ले गण आनी भृंगी आसून,फाटले वटेन एका कोनशाक ब्रह्मा,विष्णु आनी दुस-या कोनशाक इंद्र आनी अग्नी हांच्यो प्रतिमा आसात.फुडल्या खणांत शिव-पार्वती घुलांनी खेळटात.मकुशीक गणपती,भृंगी आनी सेवक-सेविका आसून,सकयले वटेन नंदी आनी खेळबपी शिवगण आसात.निमाणच्या खणांत महिषासुरमर्दिनीचें सोबीत शिल्प आसा.


लेणें क्रमांक १५ हाका दशावतार लेणें ्शें म्हण्टात.हातूंत राष्ट्रकूट राजा दंतिदुर्ग हाचो लेख कोरांतिल्लो आसा.तो इ.स.च्या आठव्या शेंकड्यांतलो आसा.ह्या लेण्याच्या मंडपाचे वण्टींत जाळयेची गवाक्षां आसून,तांचे कुशीक देवता,गंगा-यमुना,मंदिराच्यो प्रतिकृती मिथूनां अशो आकृत्यो कोरांतल्या.मंडपाच्या वयर आनी चारूय कोनशांनी शींवाच्यो प्रतिमा आनी तांचेमदीं पक्ष्यांच्योय प्रतिमा आसात.अस्तंतेवटेनच्या दाराच्या दोनय वटांनी गंगा यमुनेच्यो मूर्ती आसून,सकयल सोंपणांकडे दोनय वटांनी हत्ती आसात.मंडपाच्या फाटले वटेन दोन माळयांचें मुखेल लेणें आसा.ताच्या सोंपणांकडे दोन गजमुखां कोरांतल्यांत.ह्या लेण्यांत गणपती,शिव-पार्वती,सूर्य,शिव-पार्वती आनी गणपती-नंदी,महिषासुरमर्दीन,अर्दनारीश्र्वर,भवानी,गणेश,उमा,अर्दनारीश्र्वर आनी काली हांच्यो सोबीत मूर्ती आसात.दुसरे माळयेवयल्या सालांत,४४ खांबे आसात.फाटलेवटेनच्या गाभा-यांत,एक फुटिल्लें शिवलिंग आसा.शेव आनी वैश्णव शिल्पपट कोरांतिल्ले आसात.उत्तरेवटेनचे वण्टीत पयलो पट अंधकासुरवधाचो आसून लागींच कालीची भिरांकूळ मूर्त आसा.पार्वतीची मुर्त सौम्य आसून दुस-या खणांत तांडवनृत्य करपी शिवाची प्रतिमा आसा.तिस-या खणांत एका चवथ-याचेर शिंवलिंग आसा.चवथ्या खणांत,शिव-पार्वती,सकयले वटेन नंवदी आनी शिवगण