युवाघरां (घोटूल): भारतांतल्या कांय रानवटी जमातींमदीं थरावीक पिराये उपरांत गांवांतले सगळे लग्न जावंक नाशिल्ले चले आनी चलयो एका विशिश्ट घरांत रातीचीं राबित्याक वतात. त्या घराक युवाघर म्हण्टात. ह्या जमातीच्या दोंगराळ भागांनी आशिल्ल्या ल्हान ल्हान खेडेगांवांचें खाशेलपण म्हळ्यार तांच्यो तीन समाजीक संस्थाः (१)आखाडो (२)पंचायत घर आनी (३)युवाघर. आखाडो म्हळ्यार गांवच्या मदल्या भागार व्हडल्या झाडासकयल पातळिल्लें आंगण, युवाघराची सुवात चड करून आखाडया लागींच आसता.
अनुसुचीत जमातींमदीं युवाघराक वेगवेगळीं नांवां आसात. गिटीओरा (मुंडा आनी हो), घुमकुरिया (ओराओं), धनगर बासा (भुईया), घोटूल (गोंड), भोरूंग (आओ आनी सेमानागा).
ओराओं, मुंडा आनी हो ह्यो जमाती ओरिसा, बिहार आनी अस्तंत बंगालांत पातळिल्ल्यो आसात. गोंड हे महाराष्ट्र आनी मध्य प्रदेशांतल्या रानवटी भागांनी आसात. चंद्रपूर जिल्ह्यांत आनी बस्तर भागांत मुडिया गोंड हांचेमदीं घोटूल ही युवाघरांची संस्था प्रचलित आसा.
(१)अंतर्गत वेवस्थाः कांय जमातींमदीं चल्यांक आनी चल्यांक स्वतंत्र घरां आसात, जाल्यार कांय जमातींमदीं एकाच युवाघरांत चले आनी चलयो एकठांय रावतात. पूण खंयचेच जमातींत चल्यांखातीर आनी चलयांखातीर स्वतंत्र युवाघरां आसूंक जाय अशें बंधन ना. पिरायेच्या गटानूसार युवाघराचें वांगडीपण मेळटा आनी ताका धरून तांचे अंतर्गत वेवस्थेंतल्यो वेगवेगळ्यो जापसालदारक्यो त्या वांगडया कडेन सोपयतात. ओराओं जमातीच्या घुपकुरियामदीं पिरायेनुसार तीन गट आसात. मुडिया गोंडांनी अशें पिरायेनुसार गट पाडप सोडून दिलां. पूण तांचेमदीं ज्येश्ठ-कनिश्ठ हो भेद आसा. कनिश्ठ वांगडी हे ज्येश्ठ वांगडयांचे आज्ञेंत रावतात. वांगडी पिरायेन वाडटात तशे ते वयल्या वर्गांत वतात. तेच प्रमाण तांच्या भितरल्या स्थानाचेरूय फरक पडटा आनी जापसालदारकीय बदलता. पिरायेच्या इकरा-बाराव्या वर्सा सावन चले-चल्यांक युवाघरांत प्रवेश मेळटा आनी तांचें लग्न जायमेरेन ते थंयच रावतात. युवाघराचें फुडारपण वा तांचेर देखरेख दवरपाचें काम ज्येश्ठ वांगडयांकडेन आसता. कोणाय विधुराक विधवेक ज्येश्ठ वांगडी म्हणून युवाघरांत प्रवेश मेळूंक शकता. फुडाऱ्याच्या पदाखातीर सगळ्या वांगडयांतल्यान एकाची निवड करतात. ओराओंमदीं नेतेपद आशिल्या युवकाक ‘माहतो’ आनी कुमरिकेक ‘बोरका घांगरीन’ म्हणटात. मुडिया गोंडांमदीं हांकां ‘सरदार’ आनी ‘बेलसा’ अशें म्हणटात.
ओराओं चलयांखातीर स्वतंत्र युवाघरां आसात आनी तांकां ‘पेल एर्पा’ अशें म्हणटात. पेली कोतवार नांवाचो एक ओरोओं दादलो पेल एर्पाचो मुखेली म्हणून काम करता. ताच्या हातासकयल बोरका घांगरीन नांवाची युवाघरांतली ज्येश्ठ कुमारी चलयांक मार्गदर्शन करपाचें आनी नियंत्रण दवरपाचें काम करता. चल्यांच्या युवाघराप्रमाण चलयांच्या पेल एर्पा नांवाच्या युवाघरांत वांगडयांचे तीन थर आशिल्ले. ह्या घरांत दर तीन वर्सांनी नव्या वांगडयांक प्रवेश दिताले. व्हडलीं भुरगीं कोणाक प्रवेश दिवंचो हें थरयतात. गांवांत काम करपाचें आसल्यार घोटुलांतल्या मुखेल्याकडेन मागणी येता आनी योग्य अशा भुरग्याकडल्यान तें काम करून घेतात.
२)युवा घराचें कार्यः रानवटी जमातींत युवाघर म्हळ्यार तांचे जाण्टे जिणेंतलीं वेगवेगळीं कर्तव्यां करपाखातीर जाय आशिल्लें गिन्यान प्राप्त करून दिवपी एक म्हत्वाची शाळा. चड करून लैंगिक जिणेची आनी फुडारणपणाची कला शिकोवपी शाळा. चडशा रानवटी जमातींमदीं चलयांचीं लग्नां खूब उसरां करपाची रीत आसा. तीं आपलो जिणेसांगाती निवडूंक शकतात. मोगांत पडिल्लीं पळून वचून लग्न जावंक शकतात. हाका समाजाची मान्यताय आसता. तीस वर्सांपयलीं ओराओं जमातीच्या घुमकुरिया युवाघराचे पळोवणेंत तीन मुखेल कार्यांची नोंद जाल्ली आसा. युवाघराचो उपेग (१)शयनागार (२)संगीत-नृत्याची पाठशाळा आनी (३)गांवांतल्या गरजेकाराचे मागणेवयल्यान, सरकारी तत्वाचेर कामगारांची पुरवण करपाचें केंद्र म्हणून जाताली.
मुडिया गोंडांच्या घोटूल अभ्यासावयल्यान युवाघराचे दोन प्रकार दिसतात. पयल्या प्रकारांत युवाघरां हीं फकत भुरग्यांखातीर वेगळीं केल्लीं आसतात आनी तांची रचणूक झुजारी लोकांच्या बराकी भाशेन आसता. हातूंत भुरग्याक झुजांत लागपी शस्त्रां पळोवपाची कला, शिकार वा जादूची कला शिकयतात. दुसऱ्या प्रकारांत चल्याक चलये वांगडा लैंगिक संबंद दवरपाक फाटबळ दितात. लग्नापयलीं लैंगिक भूक भागोवप हो ह्या प्रकाराचो मुखेल उद्देश आसता. तांचेर कांय बंधनांय घातिल्लीं आसतात. मुडिया गोंडांच्या घोटुलांमदीं, ‘जोडीदार’ घोटुलांत चल्या-चलयांच्यो जोडयो लायतात. म्हळ्यार एका चल्यान एके चलयेकडन शारिरीक संबंद दवरप अशी सक्ती आसता आनी निमाणें तांचें लग्न जाता. लग्न जायमेरेन ‘चेलिक’ (चलो) आनी ‘मोतीआरी’ (चली) हांची जोडी एकामेकांचे निश्ठेत तिगून उरता. दुसऱ्या प्रकारच्या घोटुलांत हाचे उरफाटी परिस्थिती आसता. थंय चेलिक आनी मोतीआरी हांच्यो परत परत बदलच्यो पडटात. एका चेलिकान एके मोतीआरीकडेन तीन रातींपरस चड काळ रावल्यार ताका ख्यास्त दितात. घोटुलांत कांय समाजीक जापसालदारक्यो आसतात. कांय शिस्तीय कडक आसतात. कांय धर्मीक उत्सवांमदीं घोटुलाच्या वांगडयांक वचचें पडटा. तेच प्रमाण गावचे मगणेनुसार श्रमदानूय करचें पडटा. ह्या दोनूय तरांच्या घोटुलांमदीं साम्य आसता.
(३)परिवर्तनः ही शिस्त आतां मोडून पडल्या. भायल्या संवसाराकडेन संपर्क आयिल्ल्यान दुडवांचें म्हत्व वाडलां. जिणेंत दिसपी
