Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/664

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

तातुंतलो हेमिस गोंपा सगळ्यांत पुर्विल्लो आनी नामनेचो आसा.लेहचे आग्नेयेक सुमार २२ मैलांचेर तो आसा.तातूंत शेंकड्यांनी लामा रावपाक शकतात.लेहच्यान साठ मैलांचेर लामा युरूक नांवाचो एक गोंप आसा.तातूंत जायते मठ आसून एका जाग्याचेर अवलोकितेश्र्वराची व्हडली प्रतिमा आसा.तिका इकरा तकल्यो आनी हजार हात आसात.

हिमाचल प्रदेशांतल्या स्पितीक हांगां कांय गुंपा आशिल्ले.तातुंतल्यान तालो गुपांत शेंकड्यांनी सोबीत अशीं वण्टीचित्रां रंगयल्लीं आशिल्लीं.पंजाबांतल्या बौध्द विहार आशल्ले.

उत्तर प्रदेशांतलें मतिपुरा,अयोध्या,मथुरा,संकास्य(संकिसा),श्रावस्ती(सहेत-महेत),कुशीनगर(कुसिया),गोपालपूर,कौशांबी(कोसम),सारनाथ हीं पुर्वल्लीं बौध्द क्षेत्रां आसून थंय जायते विहार आशिल्ले.मतिपुराक (मुडोर)बौध्द पंथाचें व्हडलें शिक्षणकेंद्र आशिल्लें.त्या जाग्यार युआन च्वांगाक धा बौध्द मठ सांपडले,जातुंत हीनयान पंथाच्या सर्वास्तिवादी फांट्याचे सुमार ८०० भिक्षू आशिल्लें.

जाग्यार युआन अयोध्येच्या वाठारांत १०० मठ सांपडले.जातूंत ३,००० भिक्षू हीनयान आनी महायान पंथांच्या ग्रंथांचो अभ्यास करताले.पूण अयोध्येलागीं एकाय बौध्द विहाराचे अवशेश सांपडिल्ले नात.तशेंच ताणें संकास्याक सांपडिल्ल्या चार-पांच विहारांचें वर्णन केल्लें आसा.पूण तांचें अवशेश सांपडूंक नात.

सहेत-महेतांत नामनेच्या जेतवन विहाराचे अवशेश सांपडल्यात.ह्या विहारांत बुध्द पंचवीस वर्सां राविल्लो.बुध्दाच्या काळापसून श्रावस्ती हें बौध्द पंथांचें म्हान केंद्र आशिल्लें.फाहियानाक हांगा ९८ विहार सांपडले.थंयच्या विहारांच्या भग्नावशेशांत बुध्दाच्यो आनी बोदिसत्वांच्यो पाशाणमूर्ती सांपडल्यात.

श्रावस्तीच्या विहारांतले पुब्बराम(पुर्वाराम),अंधवन आनी राजकाराम हे विहारय उल्लेख करपासारके आसात.

कुशीनगराक बुध्दाचें महापरिनिर्वाण जालें.ताकालागून तें बौध्दांचें पुण्यक्षेत्र थारलें.थंय जायते विहारय निर्माण जाले.थंयच्या एका विहारांत बुध्दाची निर्वाणमूर्ती आसा.

गोरखपूरचे दक्षिणेक आशिल्ल्या गोपालपुराक एका बौध्द विहाराचे अवशेश सांपडल्यात.तातुंतल्या कांय विटांचेर बौध्द तत्वज्ञानांतलीं वाक्यां कोरातिल्लीं आसात.

यमुनेचे देगेर आशिल्ल्या कौशांबीक जायते विहार बांदिल्ले.तातुंतले घोसिताराम आनी बदरिकाराम हे विहार उल्लेख करपासारके आसात.थंय कांय काळ बुध्दाचें वास्तव्य आशिल्लें.नगरांतल्या प्रासादांत सुमार ६० फूट उंचायेचो एक विहार आसून तातूंत बुध्दाची चंदनी मूर्त आशिल्ली.पूण आक्रमकांनी हे विहार उद्ध्वस्त केले.


सारनाथचो धर्मचक्रप्रवर्तन विहार हो खूब नामनेचो.बुध्दाच्या वेळार थंय दोन विहार बांदिल्ले.पूण युआन च्वांगाक थंय तीस संघाराम सांपडले.तातूंत १५०० भिक्षू आशिल्ले.इ.स.च्या बातराव्या शेंकड्यांत कनौजचो राजा गोविंद चंद्र गाहडवालची राणी कुमारदिवीन सारनाथाक एक सोबीत विहार निर्माण केलो.तातुंतल्या एका शिलालेखांतल्या तिची तोखणाय केल्ली आसा.

बिहारांत वैशाली,नौलगढ,बोघगया,पाटलिपुत्र,ओंदतपुरी,राजगृह,नालंदा,तिलकड,फुल्लहारी,विक्रमशिला ह्या जाग्यांनी शेंकड्यांनी बौध्द विहार निर्माण जाल्ले.तातुंतली वैशाली ही लिच्छवी संघाची राजधानी आशिल्ली.थंय बरेच बौध्द मठ स्थापन जाल्ले.

बोधगयेच्या तीन मठांनीय बौध्द भिक्षू रावताले.तातुंतलो महाबोधी संघाराम खूब व्हड आशिल्लो.त्या विहारांतल्या वण्टींक रंगूय दिल्लो.थंयच्या व्हडल्या स्तुपांनी बुध्दाचे अवशेश आशल्ले आनी बुध्दाची एक भांगरारुप्याची मूर्तय आसून ती रत्नांनी मढयल्ली आशिल्ली.थंय महयान पंथाचे भिक्षू रावताले.हो विहार श्रीलंकेच्या राजान बांदिल्लो आसून युआन च्वांगाच्या वेळार थंय श्रीलंकेंतले जायते भिक्षू आशिल्ले.

पाटलिपुत्राक (पाटण)केल्ल्या उत्खननांत जायत्या बौध्द विहारांचे अवशेश सांपडल्यात.तातुंतलो अशोकाराम नांवाचो सगळ्यांत व्हडलो विहार सम्राट अशोकान बांदिल्लो म्हणपाचें महावंशावयल्यान कळटा.अशोकाच्या काळांतच हांगा तिसरी बौध्द परिशद भरिल्ली.


राजगृह(राजगिर)हें बिहारांतलें म्हान बौध्द केंद्र आशिल्लें.बुध्दान हांगा जायतो तेंप एकांतवास केल्लो.ताच्या महापरिनिर्वाणाउपरांत रोखडीच हांगाच्या सप्तपर्णी व्होंवरीत पयली बौध्द परिशद भरिल्ली.सारिपुत्त आनी भोग्गलान हांणी बौध्द पंथाची दिक्षा हांगाच घेतली.ताचे उपरांत ह्या नगरांत जायते बौध्द विहार बांदले.तातुंतलो वेलुवन प्रसिद्द आसा.बिंबिसार राजान तो बुध्दाक आनी संघाक दान दिल्लो.


पाटण्यापसून सुमार ४० मैलांचेर नालंदा नांवाचें बौध्द केंद्र आशिल्लें.गुप्त काळांत थंय जायते विहार निर्माण जाल्लें.मागीर मात त्या सगळ्यांचो मेळून एक महाविहार जालो.थंय जायते शेंकडे एक विद्यापिठय चालू आशिल्लें.धर्मस्वामी नांवाचो एक तिबेटी भिक्षू इ.स.च्या भिक्षू अध्ययन -अध्यापन करतना दिशिल्ले.मुसलमानी अत्याचारांतल्यान वाटावल्ले कांय विहार थंय आशिल्ले.पूण कालांतरान तेय नश्ट जाले.

नालंदापसून सुमार २१ मैलांचेर तळडक संघाराम आशिल्लो.तो खूब व्हड आशिल्लो आनी ताच्या मदल्या विहारांत ३० फूट उंचायेची बुध्दाची मूर्त आशिल्ली.उजवे वटेन अवलोकितेश्र्वराची आनी दावे वटेन तारेची मूर्त आशिल्ली.त्या विहारांत महायान पंथाचे १०००