विमानतळ वा प्रयोग शाळेंतयल्या नियंत्रण वेवस्थे वरवीम चलतात.
लडायेचीं विमानां:वायुसेनेकडेन आशिल्ल्या आक्रमक विमानाचो प्रकार.वायुसेनेंत आशिल्ल्या लडायेच्या विमानांचें काम मुखेलपणान तीन तरांचें आसता-पयलें म्हळ्यार,आपल्या प्रदेशांत घुशिल्ल्या दुस्मानांच्या आक्रमकी विमानांचेर हल्लो करून तांचो हवाई लडायेंत(डॉगफायट)पाडाव करून नाश करप,वा तांकां घुरी सोडून परत वचपाक लावप.हे तरेंची विमानां भोव वेगाचीं आनी चपळ आसतात.तातुंतलीं शस्त्रायं दुस्मानाच्या विमानांक चुकनासतना टिपून वयलेवयर ना नपश्चात करपाचो मोखीन तयार केल्लीं आसतात.अशा विमानाक हवाई संरक्षक विमानां अशी संज्ञा दितात.
लडायेच्या विमानाचें दुसरें काम म्हळ्यार झुजामळालागसारच्या दुस्मानाच्या प्रदेशांत वचून तांच्या विमानतळार वा भुंयेवयल्या विमानांचेर हल्लो करून तांकां निरुपेगी करप,तशेंच दुस्मानाच्या दारूगुळ्याच्या आनी तेलाच्या सांठा्यांचेर घुरी घालून तांचो नाश करप,झुजामळाकडेन येवपी लोहमार्ग,पूल सारकिल्ल्या दळणवळण सोंपें करपी गजालींचेर घुरी घालून आघाडीच्या सैन्याक अन्न आनी शस्त्रांची पुरवण करपाचें काम कठीण करून उडोवप आनी आपल्या प्रदेशाचेर घुरी घालपाच्या उद्देशान एकठांय आयिल्ल्या दुस्मानाच्या सैन्यदलाचेर आनी रणगाडे,नाळीमच्या बी गटांचेर घुरयो घालून तांची शक्त उणी करप.हे तरेच्या विमानांक भुंयेर घुरयो घालपी विमानां(ग्राउ्णड अॅटॅक अॅरक्राफ्ट)म्हण्टात.हीं विमानां संरक्षक विमानामइतलीं चपळ नासतात,पूण तांचो पल्लो चड पयसुल्लो आसता.तांची शस्त्रसामुग्रीय तांचे मोखीचो नाश करूंक येता अशें तरेची,म्हळ्यार ल्हान-ल्हान बॉम,रॉकेटां आनी व्हडा कॅलिबराचीं मशीनगंगा अशीच आसता.तातूंत सामकी आर्विल्ली रडार सामुग्री बसयल्ली आशिल्ल्यान झुजाचे धुमश चक्रांतल्यानच दुस्मानाच्या विवक्षित वाठारांत पावप वा आपल्याच विमानतळार कश्टांविणे परतून येवप तांकां सहज सक्य जाता.हेच तरेच्या विमानांत व्हड प्रभावी कॅमेरा बसोवन तांकां गुपचूपपणान दुस्मानाच्या वाठारांत सुळकांडी मारून झुजामळावयल्या दुस्मानाच्या पथकांची हवाई सावळेचित्रां काडून हाडपाक धाडटात.ह्या सावळे चित्रांवयलयान दुस्मानाच्या वट्ट कुवतीची आनी इराद्यांची पुराय कल्पना येवपाक आदार जाता.अशे तरेन आपल्या सैन्याची रचणूक करून दुस्मानाचो घुरयो असफल करून उडोवंक येतात.
लडायेच्या विमानांचें तिसरें काम म्हळ्यार दुस्मानाच्या प्रदेशांत बरेच पयस वचून तांच्या उत्पादक कारखान्यांचो,म्हत्वाच्या शारांचो वा बंदरांचो पुराय नाश करून दुस्मानाच्या लडपाविशींचें पुराय मनोबळच उणें करून तांकां शरणांगती पत्करपाक भाग पाडप.हेखातीर वापरांत आशिल्लीं विमानां व्हड आकाराचीं आसतात आनी हज्जारांनी किलोमीटर पयस वचून व्हड वजनांचे व्हडले व्हडले बाँम तीं लष्यांचेर चुकनासतना मोखूंक शकतात.विमानाचे सांवाराचे शक्तीक लागून तांचें उत्पादन करपी राश्ट्रां तीं हेर देशांक विकिनात म्हणूनच तीं फकत अमेरिका,रशिया,ग्रेट ब्रिटन,चीन ह्या सारकिल्ल्या व्हडल्या राश्ट्रांचे वायुसेनेंतच दिश्टी पडटात.दुस्मानाच्या वाठारांत वतना ह्या विमानावांगडा राखणे विमानांय धाडटात.
विमान बांदपाक येवपी व्हड खर्चाकडेन लक्ष दवरून हालीं भोवकार्यीक(मल्टिरोल)विमानां तयार करपाकडेन अदीक लक्ष दितात.अशीं विमानां हवाई संरक्षक म्हणून वा भुंयेर हल्लो चडोवपाक वापरतात.
पयल्या म्हाझुजांत(१९१४-१८)विमानांचें कार्य शिमीत म्हळ्यार फकत टेळणी करपा इतलेंच आशिल्लें.फुडाराक ल्हवू-ल्हवू हवाई शस्त्रसंभार आनी संदेश पावोवपाचीं साधनां उपलब्ध जालीं आनी विमानां आक्रमक पावित्रो घेवंक लागलीं.भारतीय वायुसेनेच्या पयल्या वायुपथकाची उबारणी १९३३ वर्सा जाली.सुरवेक फकत चार वापिटी जातीचीं विमानां, स पायलट आनी २५ हवाई शिपाय अशा मर्यादीत प्रमाणांत ह्या दलाचो शुभारंभ जालो.
दुस-या म्हाझुजांत(१९३९-३५)वापिटी विमानाचो उपेग करून तांचो एक वेगळो स्कॉड्रन इतली जाली आनी तातूंत नव्या आर्विल्ल्या हॉकर हरिकेन आनी स्पिटफायर अशा लडायेच्या विमानांची भर पडली.१९४५ उपरांत जॅट आनि अणवस्त्रधारी विमानांच्या युगांत वायुसेनेंत लडायेच्या विमानांची अदिकच भर पडत गेली.
भारताचे फाळणे उपरांत (१९४६) पाकिस्तानी घुसखो-यांनी कश्मीराचेर घुरयो घालपाक सुरवात केली.१९४७-७१ ह्या काळांत भारतान वेगवेगळ्या तरांच्या लडायेच्या विमानांची गरज भायल्या देशांतल्यान मेळटा तीं विमानां विकतीं घेवन भागयली.तातूंत सुरवेक स्पिटफायर,टेंपेस्ट,व्हॅम्पायर,हंटट आनी कॅनबॅरा ह्या ब्रिटीश वनावटीच्या आनी ओरामोन (भारतीय नांव तुफानी) आनी मिस्टेअर ह्या फ्रांसेझ शक्तीवान लडायेच्या विमानांचो मुखेल करून आस्पाव आशिल्लो हाचेभायर उकाटो आनी पॅकेट परिवहन विमानांचीं पथकांय स्थापलीं.लडायेच्या विमानाचें भारतांतच उत्पादन जावचें म्हणून भारतान बेंगळूराक हिंदुस्थान अॅरक्राफ्ट लिमिटेड(एच्.ए.एल्.)ह्या कारखान्यांत संशोधन आनी विकासकार्य नेटान सुरू केलें.
भारतान इंग्लंडांतल्या फॉलंड हे ब्रिटीश कंपनीवांगडा सप्टेंबर,१९५६ त एक कबलात करून तेप्रमाण लडायेच्या विमानांचे तयार सांगाडे भारतांत हाडून तांची बेंगळूरांतच बादावळ सुरू केली.नॅट हें पयलें भारतीय बनावटीचें लडायटचें विमान बांदलें.१९७१ च्या भारत-पाक झुजांत भारतीय वैमानिकांनी व्हड कुशळतायेन नॅट विमानांचो उपेग केलो.सुदारिल्ल्या नॅट विमानाचें आतां अजीत अशें नांव दवरिल्लें आसून ताची पुराय बांदणी भारतीय आसा.
