सेतुबंध,तळीं, धरणां असो दिल्लो आसा.पूण तातंत वास्तुशास्त्राची स्पश्ट चर्चा ना.तेन्ना वास्तुशास्त्रात विकसित जावन ताचे नेम निश्चित जाल्ले आशिल्ले आनि देखून त्या नेमांप्रमाण वास्तुरचना करचि अशें चाणाक्यान कांय कडेन सांगलां.
ताचे उपरांत वास्तुशास्त्राचेर जायते ग्रंथ रचले.मत्स्यपुराणांत अशे ग्रंथ बरोवपी भृगू,अत्री,वसिष्ठ,विश्र्वकर्मा,मय,नारद,नग्नजित,विशालाक्ष,पुरंदर,ब्रह्मा,कुमार,नंदीश,शौनक,वासुदेव,अनिरुध्द,शुक्र आनी बृहस्पती ह्या १८ वास्तुशास्त्रज्ञांची नांवां दिल्लिं आसात.कांय पंडितांच्या मतान हीं फकत परंपरागत नांवां आसून तांणी ग्रंथ बरोवंक नात.विश्वकर्मा हें नांव परंपरागत आसा तो देवांचो वास्तुविशारद आशिल्लो.कालांतरान विश्वकर्मा हो शब्द बरो वास्तुविशारद अशा अर्थान रूढ जालो.मागीर जायत्या वास्तुशास्त्रज्ञांनि विश्वकर्मा ही पदवी धारण केली.
मय हो एक दानव आशिल्लो.ताका शुक्राचार्याकडल्यान वास्तुविद्देचें गिन्यान मेळ्ळिल्लें.विश्वकर्माक जसो नागरपदगदतीचो व्हड आचार्य मानतात तसोच मय होय दक्षीण भारतांतले द्राविड शिल्पपद्दतीचो व्हड आचार्य मानतात.कालांतरान हेर वास्तुविशारदांनी मय हें नांव धारण करून ग्रंथ रचले आसुंये.बृहत्संहितेंतय आनिकय कांय ग्रंथकारांचीं नांवां आसात.तशेंच अगस्त्य,मार्कंडेय, नारद, नग्नजित, भृगू, शुक्र, बृहस्पती,अगस्त्य हे सनपूर्व २०० च्या पयलीं जावन गेले आसुंये.
विश्वकर्मप्रकाश हो वास्तुशास्त्राचो सगळ्यांत पुर्विल्लो ग्रंथ.मत्स्यपुराणांत वास्तुशास्त्राची म्हायती थोडक्यांत दिल्ली आसा.तशेंच आनिकय जायत्या ग्रंथांनी वास्तुविद्देचेर म्हायती सांपडटा.तांचे प्रवर्तक आचार्यय खूब जाण आसात.
वास्तुशिल्पाच्यो नागर म्हणजे उत्तर भारतीय आनि द्राविड म्हणजे दक्षीण भारतीय ह्यो दोन मुखेल पद्दती प्रसिद्द आसात.उ.भारतीय पद्दत ही आर्यांची आनि द. भारतीय पद्दती ही द्राविडांची.तांचेमदले मुखेल भेद अशे आसात-
१)देवळांचें वर्गीकरण आनि नांवां हातूंत वेगळेपण.दक्षिणी पद्दतींतलें तालमान नागर पद्दतींत ना.२) नागर पद्दतीच्या वास्तुशास्त्रांत आमलकाचो निर्देश आसता तो दक्षिणी पद्दतींत ना.३)खांब आनि तांच्या वेगवेगळ्या भागांच्या नांवांत वेगळेपण.४)दक्षिणी पद्दतीच्या वास्तुशास्त्रांत कांय भवनांच्या नांवाच्या शेवटाक कान्त हो शब्द आसता,तसो नागर पद्दतींत नासता.५)वेसर पद्दतीचीं भवनां दक्षिणी पद्दतींत आसतात, तशीं उत्तरी पद्दतींत नात.६) चौथरे आनी उंचवटे हांचें वर्गीजकरण वेगवेगळ्या तरेचें.७)वेगवेगळीं रावपाच्या जाग्यांचीं नांवां.८)वेगवेगळीं मंडपाचीं नांवां.९)गोपूर हें द्राविड पद्दतींचें द्वारशिल्प नागर पद्दतींत ना.१०)दक्षिणी पद्दतींत देवळाच्या भोंवतणी जायत्यो वण्टी आसतात तशो नागर पद्दतीमत ना.११)दक्षिणी पद्दतीच्या देवळांक आधिश्ठानां वा पिठां आसतात;नागर पद्दतींत तशीं नात.
वास्तुविद्देच्या विकासावांगडा हेर कांय शिल्पपद्दती उदयाक आयल्यो तांचीं नांवां अशीं-लाट,वैराट वा भूमिजे ,कलिंग, आंध्र,वेसर,ओडिया,महाराष्ट्र,प्ल्लव, चोळ,चालुक्य,होयसाळ आदी. ह्यो नव्यो पद्तींत म्हणजेच नागर आनी द्राविड पदगदतींचिमच मातशींशिं वेगळीं रुपां.
वास्तुशास्त्रावयल्या आदल्या सगळ्या ग्रंथाचें स्वरूप सादारणपणान सारकेंच आसा. तातूंत पयलिं ज्योतिशशास्त्राविशींचे सिध्दांत आनी मागीर रचनाविशयक सिध्दांत आसतात.वास्तुरचनेखातीर शुभाशुभ म्हूर्त खंयचे,योग्य जागा खंयच्यो,त्या जागेवयल्या अतिमानुशी शक्तींक संतुश्ट कशो करच्यो हाचें आनी वास्तुपुरूशमंडलाच्या आंखणीचें विवेचन पयल्या भागांत आसता. तातूंत जमनिची देंवती, वा-याची दिशा, मातयेचें स्वरुप, इदकाची उपलब्धता हांचें विवेचन आसता.
वास्तुरचनेविशीं विवेचन करचेपयलीं स्थपती आनी मापनपद्दती हांची म्हायती दिल्ली आसता.स्थपती म्हणजे वास्तुरचना करपी मुखेल कारागीर.मापनपद्दतीचीं कोश्टकांय सगळ्या ग्रंथांत दिल्ली आसात.तशेंच जि वास्तु उबारपाची आसता तिचो आराखडो (विधान)तयार करमपाविशीं म्हायतीय दिल्ली आसता.तातूंत नगरविधान,दुर्गविधान,मंदिरविधान, गृहविधान, सारकिल्ल्या सगळ्या तरेच्या बांधकामांचे आराखडे येतात.रस्त्याची आंखणि आणि नगरांचे प्रकारय सांगिल्ले आसता.तशेंच नगररचणुकेंत दुर्नगरचनेकय म्हत्वाचें स्थान आसता.नगरांत राजप्रसाद, सैनिकनिवास आणि हेर सामान्य लोक हांचे वेगवेगळे भाग आसतात.वास्तुच्या विधानांत अशेतरेची हेर जायती म्हायती दिल्ली आसता.
भारतीय वास्तुशिल्पांची अस्तंती वास्तुशास्त्रज्ञांनी तुस्त केल्या.तशेंच भारतांतलीं अलौकीक वास्तुशिल्पां पळोवन सगळेंच जग अजाप जालां.हाचें श्रेय पुर्विल्ल्या शिल्पकारांक वता.
भारतांतल्या सामक्या पुर्विल्ल्या अशा सिंधुसंस्कृतीच्या निर्मात्यांचें वास्तुशास्त्र खुबच फुडारिल्लें आशिल्लें म्हणपाचो अदमास येता.
ताच्या उपरांतच्या दोन हजार वर्सांच्या कालावधींतली नागरी शल्पांच्यो देखी आयज उपलब्ध नात.नागरी शिल्पाप्रमाणच संरक्षक शिल्पाच्यो देखी चडशो पळोवपाक मेळनात.इ.स.१२००च्या पयलींचो खंयचोय दुर्ग ताच्या मूळ स्वरुपांत सापडूंक ना.धर्मीक,म्हणजेच चडकरून मंदिरशिल्पांची स्थिती मात बरी आसा.
