वास्तुविद्दा:घर बांदावळीची विद्दा वा शास्त्र. वास्तु हें उतर वस् = रावप ह्या धातूपसून जालां.ताचो अर्थ रावपाची सुवात असो जाता.सुविधा,सोबीतकाय आनि सशक्तपण ह्या बांदावळीच्या त्रिसुत्राचेर आदारीत अशें हें शास्त्र आसा.
पुर्विल्ल्या काळांत वास्तुविद्दा म्हणजे निवासस्थान बांदपाचें शास्त्र इतलोच मर्यादीत अर्थ ताका आशिल्लो.वास्तुविद्दा हो शिल्पशास्त्राचोच एक फांटो आशिल्लो.शुक्रनितिसार ह्या ग्रंथांत देवळां,देवप्रतिमा,उद्दानां,तळीं, प्रसाद हांच्या निर्मितीचें शास्त्र अशी शिल्पशास्त्राची व्याख्या दिल्ली आसा.पूण उपरांतच्या वास्तुशास्त्राविशींच्या ग्रंथांत त्या सगळ्या शील्पशास्त्राकच वास्तुशास्त्र म्हळां.सादारणपणान वास्तुविद्दा म्हळ्यातर घर,देवळां,प्रसाद,तट,मनोरे,किल्ले,तळीं ,बांयो , स्तूप विजयस्तंभ बी बांदपाचें शास्त्र.हाच्याविशीम जायते संस्कृत ग्रंथ उपलब्ध आसून तातूंत वास्तुशास्त्राचे नेम दिल्ले आसात.भारतांत सगळेकडेन देवळां , प्रासाद , मनोरे,स्तंभ,तळीं ब-या वा भग्नावशेश रुपांत सांपडटात तांकां वास्तुशिल्पां म्हण्टात.
ऋग्वेदांत घररचणुकेसंबंदीं कांय उल्लेख सांपडटात.तांच्यावयल्यान वेदकाळांत वास्तुरचना हें एक धार्मिक कृत्य मानताले म्हणपाचें कळटा.वास्तोष्पती हि वास्तुची अधिश्ठात्री देवता आशिल्ली.त्वष्टा,ऋभू,मान(अगस्त्य),वसिष्ठ हे त्या काळांतले वास्तुशास्त्रज्ञ आसिल्ले.
यज्ञवेदीची रचणूक धर्माकडेन संबध्द आशिल्ली.एके ऋचेंत वेदिचें वर्णन केल्लें आसा.त्या काळांत मेल्ल्यांच्यो अस्थी जमनींत पुरून तांचेर स्मारकां बांदपाची प्रथा आशिल्ली अशेम कांय पंडितांचें मत आसा.तांचें वर्णन धाव्या मंडलातल्या १८ व्या सुक्तांत सांपडटात. ताच्यावयल्यान बौध्द लोकांक स्तूपांची कल्पना येवजेली आसुंये.
घररचनेच्या वेळार म्हणपाचीं कांय सुक्तां अथर्ववेदांत आसात.तातूंत वास्तुशास्त्रातले जायते पारिभाषिक शब्द वापरिल्ले आसात.ब्राह्मणग्रंथांत यूप,वेदी आनि मसंड हांचें वर्णन आसा. ऎतरेय आनी शतपथ ब्राह्मणांत तांची रचना कशी करची तेंय सांगलां.आर्यांच्या आनी अनार्यांच्या बांदकामाचे पद्दतींत बरोच फरक आशिल्लो.
वेद आनी ब्राह्मणांतल्या वर्णनांवयल्यान वास्तुरचना इल्ली-इल्ली विकसीत जायत आसा म्हणपाचें जाणवता. वास्तुशास्त्रांतले कांय नेमय तातूंत सांपडटात.पूण त्या काळांतलें वास्तुशास्त्र अशेम निर्माण जावंक नाशिल्लें.गृह्यसूत्रांत वास्तुशास्त्राचे जायते सिध्दांत सांपडटात.तातुंतल्यानूच फुडें वास्तुशास्त्र निर्माण जालें.वास्तुरचना करतना जे धर्मीक विधी करताले तांचें वर्णन गृह्यसूत्रांत आसा.तशेंच घराचे रचणुकेविशींची सामान्य तत्त्वांय सांगिल्ले आसात.तशेंच घराभोंवतणीं कसलीं झाडां रोवचीं,कशीं रोवचीं तेंय सांगलां.ताचेउपरांत वास्तोष्पती आनी हेर देवतांक हवी अर्पण करपाविशीं नेम दिल्ले आसात.यज्ञवेदीच्या रचणुकेविशींचेय नेम दिल्ले आसात.
वाल्मीकिरामायणांतल्या प्रासाद,नगरां आनी किल्ले हांच्या वर्णनावयल्यान त्या काळांत वास्तुशास्त्र बरेंच विकसीत जाल्लें म्हणपाचें जाणवता.जायते राजा वास्तुशास्त्रज्ञांक मान दिताले आनि वास्तुरचनेविशीम तांचेकडल्यान मार्गदर्शन घेताले.मय आनी विश्वकर्माक देवांचो मुखेल वास्तुविशारद मानताले.
घराचे रचणुकेच्या वेळार पशुयज्ञ करपाचें विधिविधान गृह्यसूत्रांत आनी शिल्पशास्त्राच्या हेर ग्रंथांत सांगिल्लें आसा.तेचप्रमाण सगळ्यो वास्तुरचना करताले म्हणपाचें रामायणावयल्यान कळटा.तशेंच नगरांची रचना,तांच्या भोंवतणचेब तट,मनोरे,खंदकाची संरक्षक वेवस्था हांचेविशींची म्हायती वाल्मीकीन दिल्ली आसा.त्या काळांतल्या व्हडल्या प्रासादांचींय वर्णनां रामावयणांत सापडटात.तांचे जायते प्रकारय आशिल्ले.तशेंच पशुपक्षी , लक्ष्मि हांच्यो प्रतिमाय जायतेकडेन कोरांतिल्ल्यो आशिल्ल्यो.यज्ञसभा,वेदी, चैत्य, देवळां हांचींय वर्णनां रामायणांत जायतेकडेन आसात.पूण चडशीं वर्णनां काव्यमय आशिल्ल्यान वास्तुरचनेखातीर खंयचे पदार्थ वापरताले तें खात्रीन सांगपाक येना.
महाभारतांतय वास्तुशास्त्राविशींचे जायते उल्लेख सांबपडटात.त्या काळांत वास्तुरचना करतना होमहवन करपाचीय प्रथा आशिल्ली.
शांतिपर्वांत नगरसंरक्षणाखातीर तटबंदी करपाविशधीं बरीच म्हायती दिल्ली आसा.गडकोट,प्रासाद,घरां हांचेय जायते प्रकार थंय सांगिल्ले आसून तांचीं नांवांय दिल्ली आसात.मय नांवाच्या शिल्पशास्त्रज्ञान पांडवांखातीर निर्माण किल्ली मयसभा जाल्यार खुच ओडलायणी आशिल्ली.रामायणाभाशेनच महाभारतांतय वेगवेगळ्या तरेन सुशोभित केल्ल्या वास्तुंचीं वर्णना आसात.ह्या बांदकामांत रत्नां,स्फटीक,विटो,पाशाण,लांकूड हांचो उपेग जातालो अशें दिसता.पूल आनी धरणां (सेतुबंध) बांदपाचें गिन्यानय त्या काळांतल्या स्थापत्यविशारदांक आशिल्लें.नगररचनेचीय तांकां बरी म्हायती आशिल्ली.
जातकांतल्या कथांनीय वास्तुविद्देविशीं बरीच म्हायती मेळटा.ह्या बांदकामांनीय चडकरून विटो,लांकूड,लोखण,पाशाण हांचो उपेग केल्ल्याचे उल्लेख सांपडटात.जातककथांतल्या वर्णनांवयल्यान वास्तुरचना हो एक शिल्पकलेचो फांटो मानतानले म्हणपाचें जाणवता.कारण वास्तूची सोबीतकाय वाडोवपाखातीर जायत्या तरेची कलाकुसर केल्ल्याचे उल्लेख तातुंत सांपडटात.
पालीतल्या महावग्ग,चुलवग्ग सारकिल्ल्या धर्मीक ग्रंथांनीय वास्तुशास्त्राचे बरेच उल्लेख आसात.तातूंतल्या गुहा आनी विहार हांचो उल्लेख म्हत्वाचो आसा.
चाणक्याच्या अर्थशास्त्रांत वास्तुविद्देचेर जायतीं प्रकरणां आसात.तातूंत वास्तूचो अर्थ घरां , घरांची जागा,आराम-भवनां,
