Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/588

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

कापड उत्पादन शैलीन कालांतरान प्रगतीचें तेमूक गांठलें.

सुताचे दोन संच वापरून कपडो विणटात. उब्या सुताच्या संचान उबी वीण, जाल्यार आडव्या सुताच्या संचान जाळयेची वीण घालतात. सादी वीण घालपाक सोंपी आनी सादे कलाकुसरीची गरज आसता. छापील कपड्याची वीण १२ सुतांचो संच वापरून विणटात.

एक वा जायत्या दोरयांचे संच वापरून जाळयेचो उपेग तयार कपडे, अंतर्वस्त्रां आनी स्वेटर तयार करपाखातीर करतात. ट्रायकॅाट विणीचो कपडो वडनान हलको आसून ताचेपसून चादरी, पोलके आनी बायलांखातीर ड्रेस तयार करतात. रशेल विणीचो कपडोय दाट आसून ताचेपसून वेगवेगळ्या तरांचे कपडे तयार करतात. तातूंत ब्लँकेट, गालिचे, दादल्यांचे ड्रेस, पेंवतना घालपाचे ड्रेस हांचो आस्पाव जाता. हेर कपड्यांत गुळी, जाळी, लेस, वीणी, फेल्ट सारकिल्ल्या विणयांचो आस्पाव जाता. माग वा विणकाम यंत्राचेर तयार जाल्ल्या कपड्याचेर जायत्यो प्रक्रिया करच्यो पडटात. तशेंच कपड्याक रंग दिल्या उपरांत वा ताचेर छपाई केल्याउपरांत तो यंत्राचेर ताणटात. हे पद्दतीक 'सॅन फराय झिंग' म्हण्टात. ताचेउपरांत जड रुळाच्या आदारान ताका घडयो घालतात. हे क्रियेक इस्तरीकरण (कॅलेंडरींग) म्हण्टात. उपरांत कपड्याचेर छाप मारून तो विकपाखातीर धाडटात.

चडशा सगळ्या देशांनी कापड उद्देग चलता. जपानांत आनी युरोपीय देशांनी कापड उत्पादनाचें व्हड प्रमाणाचेर उद्देगीकरण आनी केंद्रीकरण जाल्लें दिसता. देखीक, इंग्लंड, इटली, स्वित्झर्लंड आनी अस्तंत जर्मनी हे देश कापड उत्पादनाखातीर लागपी यंत्रां आनी तयार कपडे ह्या उद्देगांत फुडारिल्ले मानतात. कापड उत्पादनाचें अस्तंत जर्मनी, पोलंड, रशिया ह्या देशांनी तशेंच हेर देशांतूय व्हड प्रमाणांत यंत्रीकीकरण जाल्लें आसा.

मध्ययुगीन काळाउपरांत कापड उत्पादनांत म्हत्वाचे बदल घडून आयले. इंग्लीश धर्मगुरू विल्यम ली हाणें १५८९ त तयार कपडे करपाच्या यंत्राचो ,सोद लायलो. नेदर्लंडसांतल्या कापड कामगारांनी १६०० त कपड्याक रंग दिवपाची पद्दत आनी उत्पादीत कपडो सोबीत करपाची नवी पद्दत हांच्यांत सुदारणां घडोवन हाडल्यो.

अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत न्यू इंग्लंड हें कापड उद्देगाचें केंद्रच जालें. १७९० त सॅम्युएल स्टॅलर (१७६८ - १८३५) ह्या इंग्लीश विणकारान विजेचेर चलपी आनी सूतकताई करपी यंत्र तयार केलें. १७९३ च एली व्हिटनी (१७६५ - १८२५) ह्या अमेरिकन संशोधकान कापसाच्या सरकी यंत्राचें विस्तार संशोधन केलें आनी हाकालागून सुती कपड्याचें उत्पादन न्यू इंग्लंडांत व्हड गतीन जावपाक लागलें.

ल्वी - मारी हिलरी शार्दॅाने (१८३९ - १९२४) ह्या फ्रेंच रसायनशास्त्रज्ञान १८८४ त तंतूंपसून कपडो विणपाचो पयलो सोद लायलो. हो कपडो आयज 'रेयॅान' म्हणून प्रसिद्द आसून १९१० त तो अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत 'कृत्रिम रेशीम' ह्या नांवान सुरवेक तयार करपांत आयलो. वॅालिस ह्यूम कॅारदार्स ह्या अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतल्या रसायनशास्त्रज्ञाक नायलॅान उत्पादनाचो विस्तार करपाचें श्रेय जितात. १९४० आनी १९५० त हेर कारखानदारांनी पॅालिस्टर आनी अॅक्रिलिक कपड्याचें उत्पादन केलें. १९६० त विश्र्लेशीत पॅालिस्टर धाग्यान दोट्टी विणीचो कपडो तयार करपाक कंपन्यांनी सुरवात केली. हो कपडो वजनान हलको आनी मोव आशिल्ल्यान चड लोकप्रिय जालो. आयज कापड उद्देगांत नव्यो प्रक्रिया आनी साधनां हांची भर पडिल्ल्यान ताका सगळ्यांत म्हत्वाचें स्थान फाव जाल्लें आसा.

अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतल्या कापड उद्देगांत सु. ५,५०० कापडगिरण्यो कार्यरत आसून त्यो सु. ७,००० संच कार्यान्वित करतात. थंयचे कापड उत्पादक दर वर्सा ११ महापद्म पौंड कापड उत्पादन करतात. दर वर्सा ह्या वेवसायांत ३६ महापद्म पौंडांची उलाढाल जाता. तातूंत मुखेलपणान बर्लिंग्टन इंडस्ट्रीज इनकॅार्पोरेटेड, वेस्ट पॅायंट पेपरिल इनकॅार्पोरेटेड, आनी स्प्रिंग्ज मिल्स इनकॅार्पोरेटेड हांचो आस्पाव जाता. कॅनडंत कापड उत्पादन करपी सु. १,१८० कंपन्यो ३ महापद्म पौंडांची दर वर्साक उलाढाल करतात. ह्या उद्देगांत तशेंच तयार कपडे उद्देगांत दर एकी सुमार १,००,००० लोक कार्यरत आसात.

भारतासारक्या विकसनशील देशांत हजारांनी कामगार घरगुती उद्देगांतल्या रेशमी कापड उत्पादनांत आनी सैमीक तंतूंपसून केल्ल्या कापड उत्पादनांत वांटो घेतात. रेशमी आनी सुती वस्त्रांची तलम वीण, भांगरा - रुप्याचें भरतकाम वा सोबीत आकृतिबंधाचें रंगकाम हीं भारतीय वस्त्रकलेचीं परंपरागत खाशेवपणां आसात. वाराणासीचे 'किनखांब', महाराष्ट्राची 'पैठणी', गुजरात - राजस्थानाचो 'पाटोळा' तशेंच खडीकाम केल्ली महाराष्ट्राची 'चंद्रकळा', गुजरात - राजस्थान आनी सौराष्ट्राची 'बांधणी' हे प्रकार उत्कृश्ट मानतात. बंगाली 'कंथा', चंबाचो 'चंबा लेंस', पंजाबची 'फुलकरी', 'बाग', लखनैची 'चिकनकरी', काश्मीरी 'शाली' सारकिल्ले वस्त्रप्रकार ही भारताची नामनेची कलानिर्मिती जावन आसा.

खंयच्याय तंतूंच्या धाग्यांपसून विणकाम करून वा हेर कसलेय तरेन तयार केल्लो कपडो वा कापडी वस्तू अशी सादारणपणान वस्त्राची व्याख्या करता. कापूस, रेशीम, लोकर, अॅस्बेस्टस हांच्यासारक्या सैमीक तंतूंप्रमाण नायलॅान, रोयॅान, पॅालिस्टर तंतूंरूप कंवची सारकिल्ले कृत्रिम वा मानवनिर्मित तंतूंय कपड्याच्या धाग्यांखातीर वापरतात. मागाचेर वा सुयांनी विणून फासे वा टाके घालून वा गोफाप्रमाण गुंथून धाग्यांपसून कपडो तयार करतात. तशेंच धाग्यांक