पळयलें. १९५७ - ५९ वर्सा 'लिंग्विस्टिक सोसायटी ऑफ इंडिया' हे संस्थेचो तो अध्यक्ष आनी जबलपूर विद्यापिठाचो उपकुलगुरू आशिल्लो.
हिंदी साहित्यांतल्या संशोधनकार्यांत ताचें स्थान चड म्हत्वाचें आसा. ताच्या मुखेल संपादकत्वाखाल तयार जाल्ले 'हिंदी साहित्य कोश' हे दोन भागांनी १९५८ आनी १९६३ प्रकाशित केले. हें हिंदी भाशा साहित्याच्या क्षेत्रांतलें एक मोलाचें आनी संस्मरणीय कार्य. तेभायर ताचे उल्लेख करपा सारके ग्रंथ म्हळ्यार हिंदी भाषा का इतिहास(१९३३), ब्रज भाशा व्याकरण(१९३७), अष्टछाप(१९३८), सूरसागर - सार(१९५४ सूरदासाच्या वेंचीक ८१७ पदांचें संकलन - संपादन), ब्रज भाशा(मूळ फ्रेंच प्रबंधाचें हिंदी रुपांतर - १९५७), हिंदी साहित्य(संपादन १९५९), ग्रामीण हिंदी, हिंदी राष्ट्र, विचार धारा हे निबंद संग्रह शिकता आसतना तेभायर महाविद्यालयात १९१७ ते १९२३ ह्या काळांत बरयल्लें मेरी कालिज डायरी(१९५४), भारतीय संस्कृती संबंदीं व्याख्यानांचो मध्यदेश हो ग्रंथ(१९५५), कंपनीके पत्र(१९५९) युरोपके पत्र हो युरोपच्यान धाडिल्ल्या पत्रांचो संग्रह हे ताच्या वेगवेगळ्या विशयांवयले उल्लेख करपा सारके ग्रंथ आसात.
ताच्या मार्गदर्शनाखाल कितल्याशाच संशोधकांनी डॅाक्टरेट पदवी मेळयली. विद्यापिठांतल्यान हिंदी भाशा आनी साहित्य हांचो अभ्यास योग्य तरेन जावंचो हेखातीर ताचे यत्न मोलाचे आसात.
-कों. वि. सं. मं.
वर्मा, निर्मल : (जल्म: ३ एप्रिल १९२९, सिमला).
ज्ञानपीठ पुरस्कार फाव जाल्लो नामनेचो हिंदी कथाकार. ताचें भुरगेंपण दोंगुल्ल्याच्या वाठारांत गेलें. दिल्लीच्या सेंट स्टीफेंस कॅालेजीत ताणें इतिहास विशयांत एम्.ए. ची पदवी मेळयली. उपरांत तो कांय वर्सां अध्यापनाचें काम करतालो. १९५९ वर्सा ताका चेकोस्लोवकिया हांगा प्राच्यविद्या संस्थान आनी चेकोस्लावाक लेखक संघ हाचेवतीन ताका आमंत्रण आयलें. थंय तो सात वर्सां उरलो. ताणें थंय चेक कथांचो अणकार केलो. उपरांत तो लंडनांत गेलो. ताचे युरोप भोंवडेवेळार ताणें टाइम्स ऑफ इण्डियाखातीर थंयचे संस्कृतीक राजनितीक अडचणींचेर लेख बरयले. १९६८ वर्सा तो भारतांत आयलो. कांय तेप तो निराला सृजनपीठ आनी यशपाल सृजनपीठ हांचो अध्यक्ष आशिल्लो.
ताचो पयलो कथासंग्रह 'परिंदे' १९५८ वर्सा उजवाडाक आयलो आनी तेन्नाच्यान ताका खर संवेदनाचो रचनाकार म्हूण नामना मेळ्ळी आनी कथांच्या मळार तो सर्वश्रेश्ठ कथाकार थारलो. ताच्यो नामनेच्यो कथा अशो : माया दर्पण, देढ इंच उपर, धूप का टुकडा, अँधेरे में, लंदन की एक रात, जलती झाडी, जिन्दगी यहाँ और वहाँ आदी.
- कों. वि. सं. मं.
वर्मा, महादेवी : (जल्म : १९०७, पुरूखाबाद - उत्तर प्रदेश; मरण : ११ सप्टेंबर १९८७, अलाहाबाद).
नामनेची हिंदी कवयित्री आनी लेखिका. तिचो बापूय गोविंदप्रसाद हो भागलपूरच्या महाविद्यालयाचो प्राचार्य आनी आवय हेमराणी विदुशी आशिल्ली. महादेवीक आपल्या आवयकडल्यान मीराबाई आनी तुलसीदास हांच्या पदांची वळख जाल्ली. अशा विद्या संस्कार संपन्न वातावरणांत ती ल्हानाची व्हड जाल्ली. तिचें हिंदी, संगीत आनी चित्रकलेचें शिक्षण घराच जालें. मुखावयलें शिक्षण इंदूरच्या मिशन स्कूलांत जालें. १९१६ वर्सा स्वरूपनारायण वर्मा वांगडा तिचें लग्न जालें. पूण तें थोडोच तेंप तिगलें. १९३३ त प्रयाग विश्र्वविद्यालयांतल्यान संस्कृत विशय घेवन ती एम.ए. जाली आनी रोखडीच प्रयाग महिला विद्यापिठांत प्राचार्य म्हूण तिची नेमणूक जाली आनी फुडें ती महिला विद्यापिठाची कुलगुरूय जाली.
कांय काळ 'चाँद' म्हयन्याळ्याचें संपादकपण तिणें पगाराबगर सांबाळ्ळें. ह्या म्हयन्याळ्यांतल्यान तिणें आपल्यो सुरवातीच्यो कविता उजवाडायल्यो. सुरवातीच्या काळांत तिचेर मैथिलीशरण गुप्त हाचो प्रभांव आशिल्लो. ताकालागून तिणें खडी बोलींत 'रोला' आनी 'हरिगीतिका' छंदांत कविता रचल्यो.
तिचो 'नीहार' हो पयलो काव्यसंग्रह १९३० वर्सा उजवाडा आयलो. १९३२ वर्सा 'रश्मि', १९३४ वर्सा 'नीरजा', १९३६ वर्सा 'सांध्यगीत' ह्या चारूय संग्रहांतल्यो वेंचीक कविता संकलित करून तिणें 'यामा' हो काव्यसंग्रह १९३९ वर्सा अजवाडायलो. 'दीपशिखा' (१९४०), 'आधुनिक कवि - महादेवी' (१९४१) ह्या संग्रहांत तिच्या सगळ्याच कवितांतल्यान स्वता वेंचील्ल्या कवितांचें संकलन केलां. सप्तपर्णा (१९७०) ह्या संग्रहांत ऋग्वेद, अथर्ववेद, सामवेद, वैदिक साहित्य आनी वाल्मिकी, अश्र्वघोष, कालिदास, भवभूती, जयदेव हांच्या वेंचीक उताऱ्यांचें हिंदी रुपांतर आसून, ताका ६० पानांची विस्तृत प्रस्तावनाय आसा. 'अतीतके चलचित्र' (१९४१), स्मृतिकी रेखाँए (१९४३), मेरा परिवार (१९७४) हे तीनूय तिचे संस्मरणात्मक रेखाचित्रांचे संग्रह. श्रृंखलाकी कडियाँ (१९५०), क्षणदा (१९५६), साहित्यकार की आस्था तथा अन्य निबंध (१९६२) हे बायलांविशीं ललित आनी आलोचनात्मक निबंदांचे संग्रह. 'पथके साथी' (१९५६) हातूंत साहित्यिकांच्यो यादी आनी वैशिश्टां तिणें स्पश्ट केल्यांत तशेंच हिमालय, संधिनी हे काव्यसंग्रहय तिणें संपादीत केले.
