रामकथा लोकशैलींतल्या सांगपी 'रणमाले'ची प्रकृती,पुराणकथाकडे संबंद नाशिल्ल्या समाजीक विशयांतल्या नाटयाविश्करण करपी गावडया जागराची शैली अशो चार प्रकृती आसता.तेभायर लोकनाट्य हे व्याखेंत न बसपी पूण आविश्करण संदर्भांत लोकशैलिकडे लागसाण सादपी,क्रिरिस्तांव समाजांत लोकप्रिय जाल्लो खेळ तियात्र हो प्रकार आसा. लोकनाटयांतल्या पात्रांची न्हेसवण आनी रंगवण भडक आसता आनी उजवाडांत ती चड उठून दिसता.कांय कडेन रंगभुशे बदला मुखवटे वापरतात.तांचे रंग आकाराचे संकेत परंपरेन थारिल्ले आसतात.सौम्य प्रकृतीच्या देवपाखातीर (राम,कृष्ण) निळो आनी गुलाबी रंग वापरतात.राक्षस पात्राक उग्र आनी अक्राविक्राळ दाखयतात.रणवाध्यांचो कडकडाट,मशालीचेर राळ-गंधकासारखे ज्वालाग्राही पदार्थ उडोवन झुजा प्रसंगाची भिशणता परिणामकारक करतात.लोकनाटयाची संहिता लिखीत नाशील्ल्यान पुराणकथेचे साचे थारिल्ले आसतात.तातूंतल्या कथासुत्रांचीं गीतां पारंपारीक पददतीन तीं तोंड पाठ आसतात.तीं चडकरून सुत्रधार गायता आनी बाकीचीं हेर पात्रां उत्स्फूर्तपणान समयसूचक प्रसंगाक अनुरूप अशे संवाद उलयतात. लोकनाट्याचो प्रयोग ग्रामदेवतोत्सवांत सादारणपणान ग्रामदेवताच्या देवळामुखार मेकळे जमनीर जातात.प्रेक्षकांच्या थरापरस मातसो ऊंच असो ओटो,रंगमच म्हण वापरतात.तो चारय वटेन उकतो आसता.रातच्या वेळार जावपी लोकनाटयाच्या प्रयोगाखातीर हिलाल,मशाली वा गसबत्यो वापरून उजवाड येवजण करतात. लोकनाट्यांत पूर्वरंग आनी उत्तर रंग अशे दोन भाग आसतात.पुर्वरंग हो धर्मिकतेकडेन कमी अदीक प्रमाणांत संबंदीत आसता.भारताच्या नाटयशास्त्रांत पुर्वरंगांतल्या नंदीविधीक नाटयांतगर्त आनुश्ठानिक आदिम विकसित शास्त्रबध्द केल्लें रूप आसा.तातूंत अशुभ निवारपाखातीर अनिश्ठ देवता,दर्या,झाडां ह्यासारक्या निसर्गतत्वांखातीर प्रार्थना केल्ली आसा.लोकनाटय आनी लोकनाटयाचें उद्दीश्ट सफल जावंचे ही ते फाटली भुमिका आसा.उत्तर भाग हो मनोरंजनाक प्राधान्य दिवपी आसता. दिसान दीस लोकनाटयांतल्या धार्मिकतेचो संकोच जायत आसा.कृषिनिश्ठ जीणेंतल्यान आधुनिक उद्देगिकीकरणाकडेन वळपी भारतीय जीणेंतली पारंपारीक धर्मविधियुक्त लोकनाटयां कमी जायत चल्ल्यां.तरीय ह्या लोकनाटयांतली उत्स्फुर्तता,आवेग,नाच,वाध्य आनी संगीत या स्थायी कलागुणांचे परंपरेच्या प्रभावाकलागून लोकनाटयाची ओड आधुनिक कलांतय तिगून उरल्या.ताच्या ह्याच गुणांक लागून एक इश्ट बदल म्हणून अभिजीत नाटयांतूय लोकनाटयाचो आकृती बंध आनी समाज आपणायल्लो दिसता.
-कों.वि.सं.मं.
लोकभ्रम: लोकमानसांतल्यो परंपरागत भ्रामक समजुती,भुतांखेतां,शकुन-अपशकुन,मंत्रतंत्र,ग्रहयोग,दैव,आंगवण ह्या गजालींचेर विस्वास दवरपी लोकां कडल्यान(शिक्षीत तशेच अडाणी)विचित्र कल्पना समाजांत रूढ जाल्यात.तर्कचिकित्सेचो,विध्यानाचो विचार करिनासतना वा तांकां प्रामाण्य दिना आसतना,लोकांच्या वेगवेगळ्या वांशिक-सांस्कृतिक पंगडांत ज्यो श्रध्दा घट जावन बसल्यात,तांकांच लोकभ्रम म्हणू येता.तर्कशक्ती जिचेमेरेन पावंक शकना,अशी एक वा चड अद्रुश्य शक्ती ह्या जगाचेर नियंत्रण दवरून आसतात,तांचे शक्तीचो प्रत्यय तांचेकडल्यान वेगवेगळ्या प्रकारांनी मेळत आसता.ह्या गृहीत तत्वाचेर लोकभ्रम उबे आसतात. आदिम अवस्थेंतलो मनीस लोकभ्रमांचे अधीन जाल्लो दिसून येता.त्या आदिम मानवसमाजाक निसर्गशक्तींचो भंय दिसतालो.कारण हे शक्तीची त्या समाजाक चड वळख नाशिल्ली.ते खातीर ही अवस्था लोकभ्रमांक उपरांतच्या अवस्थांनीय चालूच उरला.आयच्या आधुनिक अवस्थेंतय तो पुरायपणान ना जावंकना.
सृश्टीत ज्यो वेगवेगळ्यो घडणुको घडत आसतात,त्यो किद्याक लागून घडटात,तांचे फाटली कारणां किदें,ह्या प्रस्नांचो सोद वैज्यानीक पददतीन म्हळ्यार तर्काच्या आदारान घेवपाक मेळटकच बुध्दीचें समाधान जाता.तेचभशेन खय्रा कारणांच्या गिन्यानाक लागून बर्यो गजाली कशो घडच्यो आनी वायट गजाली कशो टाळच्यो हें समजता आनी ताचो समाजाच्या हिताचे नदरेन वापर करप जाता.लोकभ्रमांतूय दोन घडणुकांतले कार्यकारणसंबंद सांगप जातात;पूण तातूंत तर्क-विसंगती आसता.देखीक-कामाखातीर घराभायर सरतना माजर आडवें गेल्यार वा विधवा बायल दिसल्यार काम जावंचेंना अशें मानप,ल्हान भुरगें अकस्मात रडपाक लागल्यार वा दुयेंत पडल्यार ताका कोणाची तरी नदर लागली आसूं येता अशें समजप.कांय घडणुको शुभाशुभसूचक मानतात.फुडें घडून आयिल्ली शुभ वा अशुभ घडणूक ही पयलीं घडून आयिल्ले अमुकतमुक घडणुकेन सुचित केल्ली अशें सांगप जाता. कल्पनाशक्तीच्या आदारान जांचें स्वरूप थारायल्लें आसता अशा शक्तींची एक अलौकिक सृश्ट विंगड विंगड धर्मांनीय निर्माण केल्ली आसता.इंद्र,वरूण,झ्यूस, अहूर मज्द हआंचेसारक्यो देवदेवता तशेंच भूत,पिशाच,राक्षस,दैत्यदानव,अंग्रो-मइन्यू,सैतान,गंधर्व,यक्ष,अप्सरा हांचो तातूंत आस्पाव जाता.ह्यो शक्ती मनशाचें वायट-बरें करूंक शकतात.तेचभशेन मानवी वेव्हारांतूय त्यो हस्तक्षेप करतात,अशेंय मानतात. पॉलिनीशिया ह्या पॅसिफिक महासागरांतल्या जुंव्यां चोब्यांचेर रावपी पॉलिनीशिअन ह्या आदिवासी जमातींचो असो विस्वास आसा,कांय व्यक्तीभितर तशेंच कांय पदार्थीनी अतींद्रिय आनी विलक्षन
