शेलॅकाची निर्यात जाता. 1983-84त 13.58कोटी रुपया मोलाच्या शेलॅकाची निर्यात जाली. लाखकाम: लाखकामाक लॅकवर्क अशेंय म्हण्टात. लाखेचो वापर करून तयार केल्ल्या कलाकामाक लाखकाम अशें म्हण्टात. चीन हें लाखेचें मूळस्थान आसून जपान,कोरिया,इराण, भारत ह्या देशांनी तिचें उत्पादन जाता. लाखेंत रंग भरसता देखून ती विविधरंगी जाता. चीनी मातयेच्या आयदनांभशेन तिका चकचकीतपण हाडूं येता. लाखेच्या ह्या गुणांक लागून कोरीव काम,जडाव काम ह्या कामांखातीर तिचो उपेग जाता. सुरवेक कोंड्याच्या पट्ट्यांचेर बरोवपाखातीर लाखेचो उपेग करताले. चाऊ घराण्यांत(इ.स.पू. 1027 इ.स.256) काळे लाखेपसून तयार केल्ल्या आयदनांचो अन्नपदार्थ शिजोवपाखातीर वापरताले. ताचेउपरांत साम्राज्याच्या काळांतय(इ.स.पू 202 ते 9वो शेंकडो) लाखेचो उपेग जातालो. भारत धरून परदेशांतय लाख काम प्रसिद्दीक पाविल्लें आसा. राजस्थानाचीं लाखेची कांकणां , काश्मीरांतली रत्नां,पाचू,माणीक,पुश्कराज,हरितमणी बसोवन केल्लीं कांकणां, मुदयो,काळ्यो वाळयो आनी गळसऱ्यो हांची खूब नामना आसा. खरें भारतीय कलाकाम लाखेचें वलनकाम(टर्निंग वर्क)करून तयार जाता. सादें कलाकाम भारतांत सगळेकजेन जाता आसलें तरी चड करून पटणा,बीरभूम,मुर्शिदाबाद,बंगाल,आसाम,आग्रा,फतेपूर, लखनौ,मिर्झापूर,बनारस तशेंच पंजाब आनी तमीळनाडचो कांय भाग,अलवर,बिकानेर,जोधपूर,बेंगळूर, महाराष्ट्र हे चड नामनेचे. ह्या प्रकारांत दिव्यांची धांपणी,पलंगांचे खांबे,पाळणी, वाटकुळ्यो डबयो आनी लेथीवयल्यो हेर वस्तू तयार जातात. पूण लाखेचें सगळ्यांत उत्कृश्ट काम पंजाब आनी गुजराताच्या कांय भागांनी जाता. तशेंच लाखेचे एकाचेर एक थर दिवन कोरीव काम आनी नमुन्यांचे काम करतात. ह्या कामांत कला आनी धर्मीक प्रवृत्तीप्रमाण वेगळेपण आयिल्लें दिसता. घाशीव नक्षीकाम पद्दतीनय जायत्या रंगांचें नक्षीकाम करूं येता. हीं कामां होशियारपूर आनी जोधपूराक जातात. तशेंच कथलाचे पत्रे तापयले म्हणजे तांचेर दवरिल्ली लाख विरगळून तिचो रंग पत्र्याचेर चडटा. हे पत्रे रंगोवपाचें तंत्र भारतांत खूब पयलींपसून चालू आसा.
-कों.वि.सं.मं.
लाखेर: एक रानटी जमात. हे जमातींचे खरें नांव मरा. लुशाई नांवाचे टोळीवाले तांकां लाखेर ह्या नांवान वळखतात. तांची वसती आसाम वाठारांतल्या लुशाई दोंगराळ जिल्ह्याच्या आग्नेय वाठारांत, चीनी दोंगुल्ल्यांच्या हका नांवाच्या पोटविभागांत आनी आराकान दोंगुल्ल्यांच्या उत्तर तोंकार दिश्टी पडटा. तांचीं चडशीं सगळीं लाखेर खेडीं कोलोडायन न्हंयच्या वोल्तार वशिल्लीं आसात. हे जमातीच्या अभ्यासकांच्या मतान हे लोक उत्तरेकडल्यान ह्या वाठारांत आयले. लाखेरांत टलॉंगसई,ढिडहुनंग,सबेऊ,हवथाई, लिअलई आनी हैमा ह्यो पोटजाती आसात. ह्या पोटजातींनी राजकुळां,खानदानी कुळां आनी सामान्य कुळां अशीं कुळां आसात. लाखेर ही झुजारी जमात. इंग्लीश लोक तांकां शेंडू म्हणून वळखताले. इंग्लीशांनी तांचो बंदोबस्त केलो. इ.स. 1891 मेरेन ते शांत आशिल्ले. पूण फुडें तांणी परत बंडाळी करपाक सुरवात केली. निमाणें तांचेर पुलिस कारवाय करून ब्रिटीशांनी तांकां आपल्या शेकाखाला हाडले.
हे लोक कुडीन बळिश्ट आसून तांचो रंग काळपट आसता. तांचे लाक पसरट,गालाची हाडां वयर आयिल्लीं आनी दोळे तिरकस आसतात. हे लोक सदांच न्हयनात,हेर लोकांचो चडसो आदर सत्कार करिनात. तांच्यांत शिस्तय सारकी नासता. तांचे कपडे, पगड्यो दोन प्रकारच्यो आसतात. एक सदां वापरपाचे आनी दुसरे परबेदिसा वापरपाचे. तांचे सदां न्हेसपाचे वस्त्र म्हळ्यार एक सलग लुगट आसता आनी तो तें पुडव्यावरी सगळ्या आंगाचेर वापरतात. दर एकट्याडेन नक्षी काडिल्ली ल्हान पोती आसता. ते ती दाव्या खांदाक लायतात. तांतूत ते चिलिम,तंबाखू,फस्क आनी निकोटीनाचें उदक ह्यो वस्तू दवरतात. बायलो दादल्यांपरस चड कपडे वापरतात. त्यो चडशो गाड निळ्या रंगाचो नक्षी काडिल्लो घागरो घालतात आनी आंगांत जाकीट घालतात. लाखेर बायलो मानेचेर केसांचो आंबाडो घालतात. णव वर्सांमेरेन चल्याचे केंस कापतात. ताचे उपरांत केंस कापल्यार त्या भुरग्याक खझंगपिना नांवाच्या बलिदानाच्या विधींत वांटो घेवंक मेळना.
लाखेर बायलो-दादले लखू नांवाची तोपी घलतात. ही तोपी कोंडो आनी सुकिल्लीं पानां हांचेपसून तयार करतात. टोळीमुखेल्याच्या घरच्यो चलयो लग्ना वेळार लखांग नांवाचें शिरस्त्राण वापरतात आनी तें आपल्यावांगडा घोवागेर व्हरतात. पमटकेचो हार हो बायलांचो एक आवडीचो अलंकार. त्यो वेगवेगळ्या मणयांचे हार वापरतात. तेचपरी थंग्राहेऊ नांवाचीं लांकडाचीं कानांतलीं घालतात.
लाखेरांची घरां दोंगुल्लेचे देंवतेर आसतात. नवीं खेडीं वसयतना तो जागो शुभ काय अशुभ हाची ते खात्री करून घेतात. तेखातीर कांय जाणटे लोक दोन कोंबे घेवन नव्या जाग्यार वतात आनी त्या जाग्यार एक वयलेवटेन आनी दुसरो सकयले वटेन कोंडून दवरतात आनी तांचे मदीं ते राती थंय न्हिदतात. वयल्या कोंब्यान पयलीम साद घालो आनी सकयले वटेनच्या कोंब्यान ताका साथ दिली जाल्यार तो जागो शुभ मानतात. नव्या जाग्यार ते नवी रांदन हाडटात. तांच्या मुखेल्यांचे घर खेड्यामदीं आसता. खेड्याचेर कोणाचोय
