Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/404

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

ह्या नेमाळ्यांत व्यंगचित्रकार म्हणून नेकरी केली. ताचेपयलीं तो बेंगळूरच्यान प्रसिदद जावपी कुरवंजी नेमाळ्यांत व्यंगचित्रां काडटालो. 1949 पसून तो टायम्स् ऑफ इंडियाचो मुखेल व्यंगचित्रकार म्हणून वावुरता. आपल्या पयल्या पानावयल्या राजकीय व्यंगचित्राभायर तो टायम्साच्या त्याच पानाचेर सदांच एक ल्हान व्यंगचित्र (पॉकेट कार्टून) काडटा. ‘यु सॅट ईट’ असो ह्या व्यंगचित्राचो माथाळो आसता. ह्या व्यंगचित्रांतल्यान वावुरपी मनशाक ‘कॉमन मॅन ईट’ अशें म्हणपाची प्रथा आसा. ह्या व्यंगचित्रांतली कॉमन मॅनाची बायल उलोवपी आसून कॉमन मॅन मात आपलें तोंड उगडिना.

लक्ष्मणाचीं राजकीय व्यंगचित्रां ओडलायणीं आसतात. तातूंत राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय घटनांचेर टिका आसता. व्यंगचित्रांवांगडाच विंडबनचित्र (कॅरिकेचर) काडपांतूय तो कूशळ आसा.

लक्ष्मण हो एक बरोवपी. डुडलस आनी सॉरी, नो रूम हीं ताचीं नामनेचीं पुस्तकां. ताणें कांय लघुकथा आनी प्रवासवर्णनांय बरयल्यांत. तांच्या व्यंगचित्रांचे आनी ल्हान चित्रांचे कांय संग्रहय प्रसिदद आसात. देखीक – यू सॅड इट (1961) आनी दी इलोकंट ब्रश (1989). मध्य प्रदेश : रॅण्डम स्कॅचीस (1986) हो ताणें केल्ल्या मध्य प्रदेशांतल्या वेगवेगळ्या थळांचो आनी सर्वसामान्य लोकांच्या रेखाटनांचो संग्रह. लंडनांत भरिल्ल्या आंतरराश्ट्रीय व्यंगचित्र प्रदर्शनांत (1958) वांटो घेवपी तो पयलो भारतीय व्यंगचित्रार आशिल्लो.

ताका जायते मानसन्मान फावो जाल्यात, ते अशे – पद्मभूषण (1971), मॅगसेसे पुरस्कार आनी नोपेक्स ट्रॉफी (1984), कर्नाटक राज्य पुरस्कार (1983), मराठवाडा डी. लिट्. (1979), दुर्गा रतन पुरस्कार (1974), बरे पत्रकारीतेचें बी. जी. हॉर्निमन पुरस्कार (1969).

-कों. वि. सं. मं.

लक्ष्मी : श्री वा लक्ष्मी ही संपत्तीची अधिश्ठाची देवता. लक्ष्मी हें उतर लक्ष्म म्हळ्यार चिन्न हाचेवयल्यान आयलां. लक्ष्मीचें दुसरें पर्यायी उतर म्हळ्यार श्री. श्री म्हळ्यार कांती, सोबीतकाय. श्री आनी लक्ष्मी ही एकेच. देवतेचीं नांवा आसलीं, तरी त्यो मुळांत दोन वेगवेगळ्यो देवता आशिल्ल्यो. त्यो दोगीय विष्णुच्यो बायलो. श्री ही लक्ष्मीपरस पयलींचीं. वाजसनेयिसंहितेंतल्या पुरुशसुक्ताच्या निमाण्या मंत्रांत ‘श्रीश्र्व ते लश्र्मीश्र्व पत्न्यौ’ असो उल्लेख आयला. ताचेवयल्यान पुरुशरुपी विष्णुच्यो श्री आनी लक्ष्मी ह्यो बायलो आशिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.

बल आनी उन्माद हे लक्ष्माचे दान पूत. पूण हे भावात्मक आसुंये. आनंद, कर्दम, श्रीद आनी चिक्लीत अशा तिच्या चार पुतांचीं नांवां श्रीसुक्तांत आयल्यांत.

ऋग्वेदाच्या परिशिश्ट म्हणून मानपी श्रीसुक्ताची देवता ‘श्री’ म्हळ्यारूच ‘लक्ष्मी’. कारण ह्या सुक्तानच लक्ष्मीची उपासना करतात. ही देवीस्वयंप्रकाशी, हिरण्मयी, अश्र्व-रथ-गज हांचे संपतीची स्वामिनी, कमळांत बसपी आनी पद्ममाळ धारण करपी म्हणून तिची नामना आसा. ही लक्ष्मी द्रळिद्राचो नाश करता. सगळ्या भुतांचेर तिची सत्ता चलता, ती मनांतली इत्सा पुराय करता, वाणीच्या सत्याची प्राप्ती करून दिता. श्रीसुक्तांतल्या प्रक्षिप्त म्हणून मानपी मंत्रांत लक्ष्मीचे विष्णुची बायल, माधवप्रिया, अच्युतवल्लभा अशे उल्लेख येतात. तिका महालक्ष्मी अशेंय म्हळां. ती विष्णुमनोनुकुला आसून क्षीरसमुद्राची राजकन्या. धनलक्ष्मी, धान्यलक्ष्मी, धैर्यलक्ष्मी, शौर्यलक्ष्मी, विद्यालक्ष्मी, कीर्तीलक्ष्मी, विजयलक्षी आनी राज्यलक्ष्मी अशा अश्टलक्ष्मी रुपांनीय तिका पुजनीय मानतात. सिध्दलक्ष्मी, मोक्षलक्ष्मी, जललक्ष्मी हींय लक्ष्मीचींच रुपां. ऋग्वेदांतल्या ज्ञानसुक्तांत ‘भद्रैषां लक्ष्मीर्निहिताडधिवाचि’ ह्या मंत्रांत एके तरेन वाग्लक्ष्मीचोच उल्लेख केल्लो दिसता. वाणीचें भद्र सौंदर्य ही लेगीत लक्ष्मीच. भागवत पुराणांत विष्णुची सोबीतकाय, कांती म्हळ्यारूच लक्ष्मी असो निर्देश केल्लो दिसता. तैतिरीय उपनिषदांत वस्त्र, गोधन, अन्न आनी पेय हांचो श्री म्हळ्यार लक्ष्मी असो उल्लेख आयला.

इदैश्र्वर्यरुपी लक्ष्मीविशीं एक कथा आसा ती अशी – दुर्वासाच्या शापान इंद्र हो लक्ष्मीपसून भ्रश्ट जालो. तेखातीर स्वर्गलक्ष्मी वैकुंठांत वचून महालक्ष्मींत विलीन जाली. उपरांत नाराणाचे आज्ञेन स्वर्गलक्ष्मीच्या रुपांतली लक्ष्मी क्षीरसागरचें कन्या म्हणून जल्माक आयली. देव आनी दानवांनी क्षीरसागराचें मंथन केलें. तेन्ना तातुंतल्या उत्पन्न जाल्ले लक्ष्मीन क्षीरसमुद्रावयल्या शेषशायी विष्णुक वरमाला घाली.

ब्रह्मवैवर्तपुराणाच्या प्रकृतिखंडांत आनी गणेशखंडांत लक्ष्मीचे उत्पतिविशीं आनी रुपांविशीं म्हायती मेळटा. ती अशी –

सृश्टीचे सुरवेक श्रीकृष्णाच्या शारिराच्या दाव्या आंगांतल्यान सोबीत सुंदर बायल निर्माण जाली. ताचेच इत्सेन ती व्दिधा जाली. तिच्या दाव्या आंगातल्यान महालक्ष्मी आनी उजव्या आंगातल्यान राधिका अशीं दोन रुपां तिणें आपणायलीं. कृष्णानय दोन रुपां