यादव वंशांत सिंघण सगळ्यांत व्हड राजा जावन गेलो. ताणें यादवांचें व्हड साम्राज्य स्थापलें. सिंघणान इ.स.१२४७ मेरेन राज्य केलें. सिंघणाउपरांत जैतुगीचे पूत कृष्ण सत्तेचेर आयलो. सिंघणान स्थापिल्ल्या साम्राज्याची ताणें बरे तरेन राखण केली. इ.स.१२६१त सिंघणा फाटल्यान महादेवाक (इ.स.१२६१-१२७०) राज्य मेळ्ळें. ताणें होयसळ, शिलाहार, वाघेला, परमार आनी काकतीय ह्या राजांवांगडा झुजां चालुच दवरलीं. शिलाहार राजा सोमेश्र्वराचेर ताणें जैत जोडलें आनी उत्तर कोंकण प्रदेश आपल्या साम्राज्याक जोडलो. गुजरात, मालव आनी तेलंगणांतूय ताका जैत मेळ्ळें. महादेवाच्या मरणाउपरांत ताचो पूत आमण आनी कृष्ण राजाचो पूत रामचंद्र हांचेमदीं यादवी झूज जालें. अखेरेक रामचंद्रान आमणाक कपट करून मारलो आनी आपूण सिंहासनाचेर बसलो.
रामचंद्र (इ.स.१२७१-१३११) हो रामदेवराव ह्याय नांवान प्रसिद्द आसा. होयसळांच्या राज्याचेर आनी गुजराताचेर ताणें घाल्ली घुरी अयशस्वी थारली. उत्तर कोंकण प्रांत मात ताचे सत्तेखाल उरलो.
इ.स.१२९४ वर्सा अलाउद्दीन खिलजीन देवगिरीचेर अचकीत घुरी घाली. त्या वेळार युवराज शंकरदेव सेवुणांची बरीच व्हडली सेना घेवन होयसळांवांगडा झूजपाक गेल्लो. देखून रामदेवराव दुस्मानांचें जैत जोडपाक शकलोना. अलाउद्दीनान राजधानीचेर हल्लो करून लुटमार सुरू केली. तेन्ना राजान ताचेवांगडा कबलात करून ताका बरीच खंडणी दिली. शंकरदेवाक ही गजाल कळ्ळेउपरांत तो सैन्य घेवन परत आयलो आनी परत वचपी मुसलमानी सैन्याचेर ताणें हल्लो केलो. पूण ताचेर हार पडली. ताका लागून रामचंद्राक चडूच कडक अटी पत्करून परत कबलात करची पडली. हातूंत अलाउद्दीनाक खूब संपत मेळ्ळी.
ह्या पराजयाक लागून सेवुणांचें राजकीय व्हडपण उणें जालें आनी रोखडेंच तांचें साम्राज्य विसकटलें. तशेंच काकतीय, होयसळ ह्या राजांनी आपापले प्रदेश परत जिखून घेतले.
गुजराताचो वाघेला राजा कर्ण हाची धूव देवलदेवी शंकरदेव यादवाची भावी व्हंकल आशिल्ली. ती देवगिरीकडेन येतना अलाउद्दीनाच्या सरदारांनी तिका धरली आनी दिल्लीक घेवन गेले. ताका लागून रामदेवरावान सुलतानाक खंडणी दिवपाची टाळाटाळ केली. तेन्ना सुलतानान मलिक काफूर हाका दक्षिणेंत धाडलो. ताणें सेवुणांचें राज्य घेतलें आनी रामचंद्रदेवाक धरून दिल्लीक व्हेलो. अलाउद्दीनान स म्हयने ताका आपलेकडेन दवरलो आनी रायान ही पदवी दिवन सोडून दिलो. उपरांत तो दिल्लीचो मांडलीक म्हणून राज्य करपाक लागलो. इ.स.१३०८ वर्सा मलिक कफूरान तेलंगणाचेर घुरी घाली, तेन्ना रामचंद्रदेवान ताका खूब आदार केलो. इ.स.१३११ त होयसळांआड ताणें मलिक कफूराक पालव दिलो.
ताचेउपरांत शंकरदेव देवगिरीचे गादयेर बसलो. ताणें दिल्लीक खंडणी धाडपाचें बंद केलें. तेन्ना अलउद्दीनान इ.स.१३१३त मलिक काफूराक थंय धाडलो. ताणें देवगिरीचेर घुरी घाली आनी शंकरदेवाक मारलो. यादवांचें राज्य जिखून रोखडोच तो दिल्लीक गेलो. पूण रामदेवरावाचो जांवय हरपाळदेवान देवगिरीचें राज्य परत घेतले. इ.स.१३१७त अलाउद्दीनाचो पूत मुबारकान ताचेर हार घाली आनी ताका मारून देवगिरी नगर घेतलें. राघवय हारलो आनी पळून गेलो. अखेरेक सेवुण वा यादव वंश सोंपलो.
यादवांच्या कारभारांत खंयच उणाव दिसनाशिल्लो. साम्राज्यांत विलीन करुन घेतिल्ल्या राज्यांचो कारभार सरळपणान चालू दवरपाखातीर यादवांनी थंय आपले अधिकारी नेमले. यादवांचे प्रधान आनी सेनापती खूब हुशार आशिल्ले. रामदेवाच्या राज्यांत जायते दोंगरी आनी भुइकोट किल्ले आशिल्ले. कोंकणांतलीं सगळीं बंदरां आनी थंयचें नावीक दळ हांचेर ताची पुराय सत्ता आशिल्ली. सगळ्या प्रधान आनी सेनापतीच्या सम्राटाचेर पुराय विश्र्वास आशिल्लो.
यादवांच्या काळांत महाराष्ट्रीय संस्कृताचो खूब विकास जालो. संस्कृत आनी मराठी वाङ्मयाक उदार राजाश्रय फावो जालो. विद्वान आनी कलावंतांकूय मानसन्मान मेळटालो. तशेंच, मराठी, कानडी, तेलुगू आनी गुजराती ह्या चार भाशांकूय राजाश्रय मेळटालो. पूण मराठी भाशा आनी संस्कृती ह्या काळांत चड विकसीत जाली. मुकुंदराज, चक्रधर आनी ज्ञानेश्र्वर हे मराठी साहित्याचे आद्यपुरूश यादवकाळांतूच जावन गेले. यादवांची राजभास मराठी आशिल्ली आनी महाराष्ट्र तांची कर्मभूंय आशिल्ली. महाराष्ट्रीय समाजाक धर्मीक मोडण लावपाखातीर हेमाद्रीन चतुर्वर्गचिंतामणी हो व्हडलो ग्रंथ रचलो. बोपदेवान व्याकरण, ज्योतिश, वैजकी, तत्वगिन्यान ह्या विशयांचेर ग्रंथरचणूक केली. महानुभाव पंथाचो उदय यादवांचेच राजवटींत जालो. त्या पंथाच्या आचार्यांनीय मराठींत जायत्या ग्रंथांची रचणूक केली. ज्ञानेश्र्वरान होवयो आनी हेर संतांनी भक्तीपर अभंग रचले. लोकसंगिताच्या जायत्यो तरा महाराष्ट्रांत प्रचलीत आशिल्ल्यो.
यादवांच्या काळांतलें वास्तुशिल्प हेमाडपंती ह्या नांवान प्रसिद्द आसा. महाराष्ट्रांतल्या जायत्या सुवातांचेर ह्या शिल्पपद्दतीचीं देवळां आसात.
यादव राजा वैदिक धर्माचे अभिमानी, न्यायी आनी नीतिमान आशिल्ले. पंचमहायज्ञांक आनी वेदाभ्यासाक उर्बा दिवपाचो यत्न तांणी केलो. वारकरी पंथाची वाड हेच राजवटीखाल जाली. पंढरपूरचो विठ्ठल हो तांचो मुखेल देव आशिल्लो. इ.स.च्या १०व्या शेंकडयांत महाराष्ट्रांत खंडोबाची उपासना सुरू जाली. तशेंच, यादवांच्या कामांत शैव आनी वैश्णव ह्या दोनूय पंथांचो एकवट दाखोवपी तुळजाभवानी ही देवी पूजनीय थरली.
