Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/372

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

उंचाय 246 मी. उदेंतेकडसून अस्तंतेकडेन ह्या प्रदेशाची उंचाय वाडत गेल्या. राज्याचें हवामान आर्द खंडीय प्रकारचें. जानेवारीचें सरासरी तापमान -3° सॅ. ते -1° सॅ. आसंता, जाल्यार जुलय म्हयन्यांत सरासरी तापमान 21° सॅ. आसता. वर्सुकी सरासरी पावस सु. 100 सेंमी. चक्रीवादळां आनी दर्याच्या ल्हारांचो तडाखो राज्याच्या दयदिगांच्या भागांत बसता. हांगाच्या रानांनी ओक, पायन, जुनिपर, ॲश, हिकरी, एल्म, विलो, मॅपल आनी बर्च ही वनस्पत मेळटा. जाल्यार मोनजातींभितर सोंसो, चानी, कोले, हरण हांचो आस्पाव जाता.


इतिहास आनी राज्यवेवस्था : ऱ्होड जुंव्याचेर युरोपी वसणूकवादी पावचे पयलीं अमेरिकी इंडियन लोकांचो राबितो आशिल्लो. तांचेमदीं अल्गाँव्कियन इंडियन कुळांतल्या नॅरागँसिट, निपमक, पीव्कॉट, वाम्पानोॲग ह्या इंडियन जमातींचो आस्पाव आशिल्लो. नॅरागँसिट जमात तांचेमदली चड म्हत्वाची. ते लोक शिकार, नुस्तेमारी आनी शेतवड करतालो. मिंगेल द कॉर्टेरीअल हो पुर्तुगीज मार्गनिर्शक 1502 त ऱ्होड जुंव्याचेर पावलो. उपरांत फ्रांसाखातीर काम करपी जोव्हान्नी व्हेर्रात्सानो ह्या इटालियी मागानिर्देशकान 1524 त नॅरागँसिट उपसागराचें समन्वेशण केलें. ताका भूंयमध्य दर्यांतल्या रोड्स जुंवो आनी ऱ्होड जुंव्याभितर खूब साम्य मेळ्ळें. देखून ताणें त्या जुंव्यांक ऱ्होड आयलंड नांव दिलें आसुयें अशें कांय इतिहासकारांचें मत. जाल्यार हेर इतिहासकारांच्या मताप्रमाण हॉलंड मार्गनिर्देशक ॲड्रिल ब्लॉक हाणें ह्या प्रदेशाक ऱ्होर हें नांव दिलां. रॉजर विल्यम्स हाणें 1636त प्रॉव्हिडन्स शारांत पयलीं गोऱ्या लोकांची वसणूक उबारली. थंयच्या लोकांक धर्मीक आनी राजकीय स्वातंत्र्य मेळोवन दिवपाखातीर तो खूब वावुरलो. हाका लागून ताका मॅसॅच्युसॅट्सावन धांवडावन घालो. ताचे उपरांत विल्यम कॉडिंटन, जॉन क्लार्क, ॲन हचिनसन हांणीय धर्मीक स्वातंत्र्याची मागणी केल्ली म्हणून 1638त तांकांय मॅसॅचुसॅट्सावन धांवडावन घाले. तांणी ऱ्होड जुंव्याचेर येवन पोकॅसेट वसणुकेची स्थापना केली. पूण धर्मीक आनी राजकी स्वातंत्र्यावयल्यान तांचेमदींय भेदभाव निर्माण जाले. हचिनसन आनी ताचे सांगाती पोकॅसेटांत रावन तांणी ताका पोर्टस्मथ अशें नांव दिलें. जाल्यार कॉडिंटन, क्लार्क आनी तांच्या सांगात्यांनी 1639त दक्षिणेक न्यू पोर्टाची स्थापणूक केली. 1643त सॅम्युएल गॉर्टन, जॉन ग्रीन, आनी हेरांनी मेळून वॉरीक वसणुकेची स्थापणूक केली. शेजारच्या वसणुकांसावन राखण जावंची म्हणून 1647त चारूय वसणुको एकठांय आयल्यो. थळाव्या इंडियन लोकांकडेन बरे संबंद दवरपाच्या हेतान रॉजर विल्यम्सान तांकां कांय अधिकार दिल्ले. ह्या कारणावयल्यान शेजारच्या मॅसॅचुसॅट्स बे आनी प्लिमथ कॉलनीभितर वाद सुरू जालो. वसणूककारांकडच्यान थळाव्या लोकांची सतावणूक जाता देखून वाम्पनोॲग इंडियनांचो मुखेली किंग फिलिप हाणें 1675त न्यू इंग्लंडच्या वसणूककारांक जिवेशी मारपाक सुरवात केली. हाका विरोध करचेखातीर कॉलनीच्या सैन्यान फिलीप आनी ताच्या सांगत्यांचेर हार घाली. उपरांत इंडियन लोकांनी ऱ्होड जुंव्यावयलीं शारां हुलपावन कांय वसणूककारांची हत्या केली. 1676त दक्षिण न्यू इंग्लंडांतलें झूज थांबलें. पूण मेन आनी न्यू हँपशायरांत मात तें 1678 मेरेन चालूच आशिल्लें.


अठराव्या शेंकडायाच्या दुसऱ्या अर्दासावन ऱ्होड जुंव्याची अर्थीक स्थिती खूब सुदारली. शेतवड आनी पशुपालन वेवसायांत खूब विकास जालो. अर्थीक भरभराट जायत रावली तसो गुलामांचोय वेपार वाडलो. थंयच्या वसणूककरांनी गुलाम आनी रम वेवसायांत व्हड प्रमाणांत वाड केली. पूण गुलाम वेपाराचेर बंदी हाडपी ऱ्होड जुंवो ही पयली वसणूक. ग्रेट ब्रिटनान आपल्यो अमेरिकन वसणुको आनी ऱ्होड जुंव्याचेरूय 1760त कर आनी वेपार हांचेर खूब जाचक कायदे लागू केले. हाका लागून ग्रेट ब्रिटनाक खूब फायदे जावपाक लागलो. ऱ्होड जुंव्यावयल्या लोकांनी ताका खर विरोध केलो. ताणीं ब्रिटिशांचें लिबर्टी हें तारू पेटोवन वुडयलें. राज्यक्रांती सुरू जाले उपरांत ऱ्होड आयसंडानूच तातूंत वांटो घेतलो. ग्रेट ब्रिटनासावन स्वातंत्र्य हाशील करपी ऱ्होड आयलंड ही पयली वसणूक.


अठराव्या शेंकड्याचे अखेरेकसावन ऱ्होड आयलंडाच्या उद्देगीक विकासाक सुरवात जाली. वस्त्रोउद्देग हो थंयचो पयलो उद्देग. उपरांत धातूनिर्माण, ताखां बांदप, नुस्तेमारी, देवमाशासावन तेल काडप ह्या सारकिल्ल्या उद्देगांत वाड जायत रावली. हाका लागून कॅनडियन, युरोपी, आनी हेर साबार परकी लोक थंय वचून स्थायिक जाले. 1842 त राद्याचें नवें संविधान तयार केलें. नागरी झुजा उपरांत लेगीत भरभराट जायत रावली.


पयल्या म्हाझुजाच्या तेंपार राज्यांत रसायनां, दारूगुळो, ताखां बांदणी ह्या उद्देगांचो खूब विकास जालो. पूण लुगट उद्देगाचें म्हत्व खूब उणें जालें. पूण 1930तले व्हड मंदीक लागून तशेंच 1938तले सैमिकी आपत्तींक लागून राज्याची अर्थीक स्थिती इबाडली. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या तेंपार झूज सादनसामुग्री तयार करपी राज्यांतल्या कारखान्यांचो खूब विकास जालो. पूण झुजा उपरंत हे कारखाने बंद पडिल्ल्यान राज्यांतले खूब कामगार बेकार जाले. पूण उपरांतच्या धा वर्सांभितर इलॅक्ट्रॉनीक साहित्य, रसायनां, यंत्रसामग्री आनी प्लस्टिकाच्या उद्देगांत वाड जाल्ल्यान बेकारीचें कांय प्रमाण उणें जालें. 1980त बेकारीचें प्रमाण परतून वाडलें. बेकारीचो प्रस्न सुटावो करचो म्हणून राज्यांक केंद्र शासनाकडच्यान व्हड प्रमाणांत अर्थीक आदार घेवचो पडलो.


ऱ्होड आयलंडाची पांच परगण्यांत विभागणी केल्ली आसा. राज्याच्या विधान मंडळाक म्हासभा अशें म्हण्टात. म्हासभा दोन घरांनी विभागल्या. दोनूय घरांतल्या वांगड्याक दोन वर्सांखातीर भौशिक मतदानान वेंचून काडटात. देशाचे काँग्रेसीचेर राज्यांतल्यान