यातुशक्तीः (पळेयात जादूविद्या)
यात्रा-१: (पळेयात तीर्थक्षेत्र).
यात्रा-२: (लोकनाटय) बंगाल,ओडिसा आनी बिहार ह्या प्रदेशांतलो एक गांवगिरो नाटयप्रकार. यात्रा म्हणजे मिरवणूक वा उत्सव. पुर्विल्ल्या काळांत खंयचेय देवतेचे भावीक तिचे उपासनेचो भाग म्हणून तिची मिरवणूक का़डटाले.ते मिरवणुकींत तिचे कांय भावीक तिच्या चरित्रांतलो कसल्याय वांटयाचो अभिनय करून लोंकामुखार मांडटाले. तातूंत नाच आनी संगीत हांकांय म्हत्व आसतालें. कांय तेंपान ह्या नाटय, नाच आनी संगीत आशिल्ल्या नाटयप्रकाराक यात्रा नाटक अशें नांव फाव जालें.
यात्रा नाटकाचे उत्पत्तीविशीं विद्वानांमदीं मतभेद आसात. तरीय यात्रा नाटकाची सुरवात खुब पुर्विल्ल्या काळांत जाली हाचेविशीं दुमत ना.
यात्रा नाटक हें पयलीं धर्मीक नाटक आशिल्लें. देशकाळाप्रमाण ज्या ज्या देवतांची कीर्त वाडत वताली, त्या त्या चरित्रांतल्या प्रसंगांचेर यात्रा नाटकां जावपाक लागलीं. अशे तरेन शक्तियात्रा, शिवयात्रा, रामयात्रा, कृष्णयात्रा सारकिल्यो जायत्यो यात्रा नामनेक पावल्यो. ह्या नाटकांचो प्रभाव संस्कृत पंडितांचेर आनी हेर भाशांच्या विद्वानांचेर पडलो. जयदेवान आपल्या गीतगोविंदाची रचणूक ह्याच नाटकाचे धर्तेचेर केली. आयज कितलेशेच शेंकडे जाले ह्या काव्यांतल्या अश्टपदयांचेर अभिनय चालू आसा. मध्ययूग हो यात्रा नाटकाचो वैभवाचो काळ. शंकरदेव आनी चैतन्य प्रभू हांणी तो घडोवन हाडलो.
चैतन्य प्रभूच्या काळांत यात्रा नाटकांत कृष्णलीलेचो प्रभाव खूब वाडलो, जाका लागून यात्रा नाटकाक कालियदमन यात्रा अशें नांव पडलें. हें नांव फुडें सुमार चारशें वर्सां प्रचारांत आशिल्लें. गीतगोविंद, भागवत आनी चंडीदासादी कवींचीं पद्यां हांच्या आदारान संवाद रचणूक करून कृष्णयात्रा अभिनीत करताले.
ह्या यात्रांनी संगिताक मुखेल सुवात आशिल्ली. कृष्णलीले उपरांत विद्यासुंदरयात्रा, शेखरयात्रा, पुराणयात्रा ह्या समाजीक यात्रांचे प्रयोग जावपाक लागले आनी इ.स.च्या अठराव्या शेंकडयामेरेन ते चालू उरले. एकुणिसाव्या शेंकडयांत यात्रा नाटकांचेर हेर नाटकांचो प्रभाव पडलो. ह्या काळांत रत्नावली, सावित्री-सत्यवान, पदमावती ह्या नव्या यात्रा नाटकांचे प्रयोग जावपाक लागले.
हीं यात्रा नाटकां चड करून मेकळे सुवातेंत जातात. कांय जाग्यांचेर मंटपूय उबारतात आनी प्रेक्षकांक बसपाखातीर कांबळी वा शेंदऱ्यो घालतात. केन्नाय मातशे उचायेचेर माची उबारतात वा सपाट जमनीचेरूय माचयेचें काम भागयतात. लांकडी कदेलांचेर रेशमी वा सुती कपडो घालून शिंवासन करतात. नाटकांत फकत दादलेच वांटो घेतात. बायलांची कामांय दादलेच करतात. पात्रांचो अभिनय गावप्यांच्या सामुहिक गायनाप्रमाण जाता. गायनाक धोल, मृदंग आनी करताल हांची साथ आसता. सगळे गावपी चोंगा नांवाचें धवें वस्त्र न्हेसून माचयेर येतात. नाटक सुरवेक गौर - चंद्रिकेचें गायन जाता. तातूंत चैतन्य प्रभूक वंदन केल्लें आसता. हातूंत एक सुत्रधार आसता आनी ताच्या दिग्दर्शनाखाल नट अभिनय करतात. नायकाचें काम सुत्रधार करता.
इ.स.च्या विसाव्या शेंकडयांत स्वदेशी यात्रा नांवाचो एक नवो यात्रा नाटकप्रकार बंगालांत लोकप्रिय जालो. मुकुंददास नांवाच्या एका नाटककारान देशाभिमान जागो जातलो अशे तरेंचीं नाटकां बरयलीं. त्या नाटकांतलीं पदां खूब प्रभावी आशिल्ल्या कारणान तांचो गांवांनी नी प्रसार जालो आनी त्या नाटकांवयल्यान स्फूर्त घेवन जायते तरणाटे राश्ट्रकार्याक लागले.
ओरिसांत वैश्णवपाणी हाणें यात्रा नाटकाक आधुनिक स्वरूप दिलें आनी मूळच्या तंत्रांत खूब बदल केलो. ताणें सुमार पन्नास नाटकां बरयलीं.
बंगाली यात्रा, कानडी यक्षगान, कोंकणी दशावतार ह्या नाच-नाटय-गायन आशिल्ल्या लोकनाटय प्रकारांनी बरेंच सारकेपण दिसता अशें जाणकारांचें मत आसा.
यादव, आनंदः (जल्मः ३० नोव्हेंबर १९३५, कागल, कोल्हापूर)
आर्विल्ले मराठींतलो ग्रामीण कवी, कथा-कादंबरीकार आनी ग्रामीण साहित्य चळवळीचो समर्थक समिक्षक.
एका शेतकार कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. कागल, रत्नागिरी, कोल्हापूर, पुणें हागा ताचें एम्.ए.मेरेन शिक्षण जालें. १९७४ वर्सा ताणें पीएच्.डी.ची पदवी घेतली. 'मराठी लघुनिबंधः प्रेरणा, प्रवृत्ती आनी विकास' ह्या विशयाच्या ताच्या प्रबंधाक पुणें विद्यापिठाचीं केळकर आनी परांजपे इनामां मेळ्ळीं.
शिकता आसतना ताणें पुणें आकाशवाणीचेर स्क्रिप्टरायटर अँड असिस्टंट टू द प्रोडयुसर (१९५९-६०); पंढरपूर म्हाविद्यालय (१९६१-६३); श्री शाहू मंदिर महाविद्यालय, पुण्याक (१९६३-७८) मराठीचें अध्यापन केलें. उपरांत फेब्रुवारी १९७८ वर्सासावन तो पुणें विद्यापिठाच्या मराठी विभागांत प्रपाठक म्हणून काम करूंक लागलो.
विद्यार्थी दशेंतलो ताचो पयलो कवितांझेलो 'हिरवे जग'(१९६०) आनी दुसरो 'मळ्याची माती'(१९७८).
ग्रामीण अणभवविश्व संवेदनशील मनान तन्मयतेन आनी उत्कटतेन उक्तावपाचो यादवान सातत्यान यत्न केला. दुख्खनुभवाच्या
ग्रामीण अणभवविश्व संवेदनशील मनान तन्मयतेन आनी उत्कटतेन उक्तावपाचो यादवान सातत्यान यत्न केला. दुख्खनुभवाच्या
