देवळाच्या तिसऱ्या दालनांत रामेश्र्वरलिंग आसा. ताच्या मुखारच मृण्मय आनी श्र्वेतवर्ण असो व्हड नंदी आसा. ह्या नंदीची उंचाय 13 फूट आनी रुंदाय 9 फूट आसा. नंदी लागसारच भांगराच्या पत्र्याचे गरुडस्थंभ आसात. पार्वतीचें देवूळ स्वतंत्र आसा. शिव आनी पार्वती हांच्या उत्सवमुर्ती भांगराच्यो आसात आनी उत्सवावेळांर तांकां फाटीर मिरोवपी नंदीय भांगराचोच आसा.
रामेश्र्वराभायर हांगा पार्वती, षडानन, गणपती आनी काशीविश्र्वेश्र्वर अशीं स्वतंत्र देवळां आसात. हांगा उपदैवतांय खूब आसून तातूंत नंदिक्श्र्वर, रामपंचायतन नवगृद विशालाक्षी, अन्नपुर्णा आनी सप्त मातृका हांची स्वतंत्र देवळां आसात.
रामेश्र्वराच्या देवळांत फांतोडेर साडेचार – पांचच्या सुमाराक पयलीं पुजेचो आरंभ जाता. उपरांत दिसरी पुजा सातांच्या सुमाराक सुरु जाता. ही पुजा भाविकांक पळोवंक मेळटा, ते उपरांत तिसरी पुजा सकाळी णवांक सुरु जाता. तशेंच दनपारची, सांजेची आनी रातची अशी पुजा करतात.
हें देवूळ रामनाडच्या सेतुपती राजघराण्यान बांदिल्लें. साद्याचें देवूळ हें इ. स. 1414 त उदयन सेतुपती हाणें लंकेचो पराराजशेखर हाच्या आदारान बांदलें. फुडें साडेतिनशें वर्सा सेतुपती घराण्यांतल्या राजपुरुशांनीच ताचो विस्तार केलो. देवस्थानाचे पुजेखातीर तांकां 72 गांव ह्याच घराण्यान दिल्ले आसात. तेचपरी देवाची पयली पुजा ह्याच घराण्याची आसात.
हांगाच्या देवळांत, सातोळे, म्हयनाळे आनी वर्सुकी अशे जायते उत्सव जातात. दर शुक्राराक पार्वतीची पालखी आसता. महाशिवरात्रेचो हांगा मोटो उत्सव जाता आनी तो धा दीस चलता. धाय दीस वेगवेगळ्या वाहनांतल्यान उत्सवमूर्तीची मिरवणूक काडटात. जेष्ठ म्हयन्यांत हांगा रामलिंगप्रतिश्ठा जाता. आषाढांत भरणी नक्षत्राचेर रामेश्र्वराचो धा दिस उत्सव जाता. श्रावणशुध्य प्रतिपदेसावन पंचमीमरेन हांगा पार्वतीच्या लग्नाचो सुवाळो जाता. हाचेभायर वैशाखांत वसंतोत्सव आनी आश्र्विनांत नवरात्रीचो उत्सव हांगा मनयतात. तेचपरी कार्तीक शुध्द षष्ठीक हांगा कार्तिकस्वामीचो वाडदीस मनयतात. दुसऱ्या दिसा ताचो ब्रह्मादेवाच्या वळ्ळी आनी देवसेना ह्या धुवांकडेन लग्नाचो सुवाळो आसता.
हांगा बाराय म्हयने यात्रिकांची गर्दी आसता. भावीक लोक हांगाच्या चोवीस पवित्र तीर्थांत क्रमान न्हाण घेतात आनी रामेश्र्वराक काशीच्यान हाडिल्ल्या गंगाजलान अभिशेक करतात. तेचपरी रामेश्र्वरापसून 12 मैल पयस आशिल्ल्या सेतूबंधावली सेतू (रेंव) हाडून तो सेतू रामेश्र्वर देवळांतल्या सेतूमाधवाकडेन दवरुन ताची पुजा करतात. हो सेतू प्रयाग हांगाच्या त्रिवेणी संगमांत विधीपुर्वक वसर्जींक करतकच ही यात्रा सोंपता असो भावार्थ आसा. -कों. वि. सं. मं.
रामोशी : एक जात. ह्या लोकांची वसणूक चडकरुन महाराष्ट्रांत आसा. कानडी बेरडांची ही एक शाखा आसा अशें म्हणटात. हे लोक स्वताक रामवंशी म्हणटात, ताचेवयल्यान तांचें रामोशी हें जातीनाम जालें आसुंये. तांकां रामोशी हें नांव कित्याक मेळ्ळें, तेविशीं एक दंलकथा आसा ती अशी – राम वनवासांत आसताना भरत ताचे भेटेक गेलो. रामाची आनी ताची भेट जातकच भरतान थंयच्या वनवासी लोकांक आपले बरोबर अयोध्येंत व्हंले. राम परत येतकच ताणें तांची आनी रामाची भेट घडयली. रामान तांकां गांवचे रखणदार नेमले आनी रामवंशी म्हणून घेवपाची परवानगी दिली.
ते स्वताक क्षत्रिय समजतात. हांच्यांत पुरंदर रामोशी आनी होळगा रामोशी अशे दोन पोटभेद आसात. ह्या दोनूय गटांत रोटी- बेटी वेव्हार जायनात. तशेंच एकाच आडनांवाचेया कुळांत आनी एक कुलदैवत आशिल्ल्या कुळांत लग्नां जायनात.
रामोशी हे ऊंच, घटमूट आनी रंगान काळे आसतात. तांच्या गळ्यांत कंठी आनी सुलेमानी गंडो आसता. ताका लागून भूतपिशाचां पसून आपली राखण जाता अशें ते समजतात. गायेचें मांस सोडून हेर सगळे तरेचें मांस ते खातात.
सुरवेच्या काळांत हे लोक तेलुगू भास उलयताले. सद्या ते मराठी भास उलयतात. तांची एक सांकेतीक भास आसा. आदीं चोरी करता आसतना वा गुपीत वेव्हार करता आसतना ते ही भास उलयताले. राम, खंडोबा महादेव, कृष्ण आदी देवांक हे लोक मानतात. संत आनी पीर हांकांय ते मानतात. खंडोबाचो सोपूत घेतना हातांत भंडारो घेतात आनी तो सोपूत निमाणे मेरेन पाळटात. नंदी, माकड, गाय हांचीय ते पुजा करतात. नागरपंचमाक नाग आनी दसऱ्याक घोडो पुजतात.
शिमग्याची परब ते मोटे उमेदीन मनयतात आनी रातभर अश्लील पदां म्हणटात.
ह्या लोकांत चलो जल्माक येतकच थाळी वाजोवन आनंद उक्तायतात. चली जाल्यार तांकां दूख जाता. ज्या घरांत चलो जल्माक येता त्या घरामुखार कुणबी, धनगर, गवळी, कोळी, म्हार, मांग हे लोक शिताडो घालतात. पांचव्या दिसा पांचवीची पिजा करतात आनी घरांतली मनशां रातभर जागरण करतात. बाराव्या दिसा रसत्याचे कडेक पांच सात फातर मांडून तांची पुजा करतात. तांच्यांत सुयेर पाळनात. भुरग्याचें नांव ब्राह्माण वा जंगम दवरता. भुरगें दोन तीन म्हयन्यांचें जातकच ताका सटवाई, एकाई वा हेर खंयच्याच देवाच्या दर्शनाक व्हरतात. भुरग्याचें जावळ काडटात. जावळाचे केंस कट्टेंत घालून देवामुखार दवरतात आनी बोकडाचो बळी दितात.
तांच्यांत आते, मामे भयणीकडे लग्नसंबंद जाता. चल्याचो बापूय चलयेगेर मागणी घालूंक वता. देवक बसोवचे आदीं ते लग्नाच्या
