रानडे, मोहन : (जल्म 25 डिसेंबर 1930, मिरज- सांगली).
सुटकेझुजारी. ताणें बी. कॉम आनी एल्. एल्. बी. चें शिक्षण घेतिल्लें. ताचें खरें नांव मनोहर आपटे. पूण सुटके चळवळी वेळार ताणें मोहन रानडें हें नांव घेतलें आनी तेंच उरलें. तो आझाद गोमंतक दल संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. सावयवेरें (वळवय) हें ताचें कार्याचें ठाणें आशिल्लें. थंय तो लोकामंदी राजकीय जागृताय हाडपाचें काम करतालो. गोंयच्या शिमें वयल्यान पत्रकां हाडून तीं सुटके खातीर सशस्त्र हल्लो करपांत ताणें वांटो घेतिल्लो. हाचे भायर जायत्या पुलीस ठाण्यांनी, मीनाखणींनी हत्यारां आनी स्फोटकां हस्तगत करपाक तो सशस्त्र हल्ले करतालो.
बाणस्तारी पुलीस ठाणें (9 जानेवारी 1955); गुळेली कस्टम आऊट (9 फेब्रुवारी 1955); कळंगुट पुलीस ठाणें (11 फेब्रुवारी 1955); अस्नोडा पुलिस आवटपोस्ट (12 फेब्रुवारी 1955); रावण पुलिस आऊट पोस्ट (19 मार्च 1955); हळदोणे पुलीस आऊट पोस्ट (27 मे 1955); शिरगांव मिनाखण (3 ऑक्टोबर 1955); बेती पुलीस ठाणें (15 ऑक्टोबर 1955); अशा सुवातींचेर ताणें हल्ले केल्यात. 18 जून 1955 दिसा ताणें पुर्तुगेजांचो हस्तक कास्तदियो फेंर्नांडीस हाचेर फार पेटयलो.
बेतीं पुलीस ठाण्यार जाल्ल्या हल्ल्यांत तो जखमी अवस्थेंत पुर्तुगेजांचे तावडींत सांपडलो. उपरांत प्रदेशीक लश्करी न्यायालयामुखार उब करुन 29 डिसेंबर 1956 ह्या दिसा ताका खर बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. ताका पुर्तुगालाक धाडलो. उपरांत 23 ऑगस्ट 1960 ह्या दिसा ताका फुडली बंदखण भोगूंक काशियस बंदखणींत दवरलो. स वर्सा ताका एकोडे बंदखणींत दवरल्लो. तातुंतलीं दोन वर्सां ताका बेड्यो घालून दवरिल्लो. ताकालागून ताका चलूंक लेगीत येनाशिल्लें. ताची सुटका 25 जानेवारी 1969 दिसी जाली. गोंय सुटके उपरांत ताका बंदखणींत दवरिल्ल्यान पुराय भारतांत निशेध परगटायिल्लो.
1969 वर्सा तो गोंयांत येतकच लोकांनी ताचो भोवमान केलो. उपरांत ताणें आपलें फुडलें शिक्षण पुराय केलें आनी तो समाजीक वावर करुंक लागलो. ताणें सतिचे वाण नांवाची मराठीतल्यान आपजीण बरयली. हांतूत ताणें आपले सुटके झुजांतले आनी बंदखणींतले अणभव सांगल्यात. 15 ऑगस्ट 1972 ह्या दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केलो.
-कों. वि. सं. मं.
रानडे, रमाबार्इ : (जल्म: इ. स. 1862, मौजे देवराष्ट्रे, जि. सातारा: मरण : इ. स. 1924).
स्त्री- शिक्षण चळवळींची प्रवर्तक. तशेंच समाजसेवेचें आजल्म व्रत आचारणांत हाडपी कुशळ संघटन. बायलांक ज्या काळांत, शिक्षणापसून कुशीक दवरलें त्याच काळांत रमाबार्इन स्वता मुळाक्षरापसून आपल्या शिक्षणाक सुरवात केली. रमाबार्इचें कुळारचें आडनांव कुर्लेकर. तिचो बापूय उदार वृत्तीचो आनी सरदारी बाण्याचो आशिल्लो. आवय, मिरजेचो राजवैध्य करमकरक हाची धूव. ती फाविल्ल्या वेळांत बापायचें दायज चलोवन गरीब लोकांक फुकट वखंदा दिताली. सुसंस्कारी आनी परोपकारी वृत्तीच्या घराण्यांत जल्म जाल्ल्यान आपसूक रमाबार्इचे आचार- विचार तेच पद्दतींत घडपाक लागलें.
त्या काळांतले रितीप्रमाण, पिरायेच्या इकराव्या वर्सा, रमाबार्इचें लग्न न्यायमूर्ती महादेव रानडे हाचेकडे जालें. त्या काळांत बायलांनी शिक्षण घेवपाची चाल नाशिल्ल्यान रमाबार्इक मुळाक्षराचीय वळख नाशिल्ली. अशे परिस्थितींत न्यायमूर्तीन रमाबार्इक शिकोवपाक सुरवात केली. तेखातीर रमाबार्इक समाजा वांगडा घरच्यांचोय त्रास सोंसचो पडलो. जातिभेदाचें कडक अनवाळेंपण आसताना, रमाबार्इक जेन्ना एक किरिस्तांव बायल इंग्लीश शिकोवपाक येवंक लागली, तेन्नाय तिका खूब निदां सोंसची पडली. पूण तिचेर जाल्ल्या संस्कारांक लागून सोंसपाची शक्त, अभ्यासाची आवड आनी घोवाचो घटमूट आदार हाका लागून रमाबार्इन सगळ्यांचेर जैत मेळयलें. अभ्यासू वृत्ती आनी धीटपणाटो प्रभावय रमाबार्इचेर पडिल्लो.
ज्या संवसारी बायलांक शिक्षण घेवंक मेळना, तांचेखातीर रमाबार्इन सगऴ्या तरांचे वर्ग सुरु केले. प्रार्थना समाजाच्या आर्य महिला सभे ची अध्यक्षा ह्या नात्यान तिणें ज्ञानप्रसाराचें कार्य हातांत घोतलें. तेखातीर तिणें हिंदू सोशल अँड लिटररी क्लबा ची स्थापणूक केले. ल्हव ल्हव करुन तिका बायलांचो खूब आदार मेळपाक लागलो. तेन्ना तिणें इ. स 1908 वर्सा पुण्यांत सेवासदन हे संस्थेची स्थापणूक केली. दोतोर आनी परिचारिका म्हूण बायलांचो आंकडो उणो आसा अशें कळटकच इ. स. 1911 वर्सा तिणें रुग्णपरिचर्येचो आनी वैजकी शिक्षणक्रम सुरु केलो.
सेवासदन संस्थेच्या ह्या व्यापाक अर्थीक आदार मेळचो तशेंच शिक्षणाचोय प्रसार जावचो ह्या दोट्टी हेतान रमाबार्इन, थंयच्या बायलांनी तयार केल्ल्या भरतकामाच्या, शिवणीच्या आनी कलाकुशळीच्या वस्तूंचें प्रदर्शन भरोवपाक सुरवात केली. तेन्नासावन हे संस्थेची खूब उदरगत जाली.
इ. स. 1901 वर्सा न्या. रानडे हाका मरण आयलें तेंन्ना रमाबार्इचो काळ दुख्खांत गेलो. पूण त्या दुख्खांतल्यान तिणें स्वताक सावरलें आनी आपली जीण भौशिक वावराक ओंपली. इ. स.
