Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/228

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

रानांसांबाळ वावराक पदद्तशीरपणान सुरवात जाली. 1864 वर्सा सर डिट्रिच बँड्रिस ह्या जर्मनरानशास्त्राची भारताचो पयलो रान महानिरीक्षक म्हणू नेमणूक जाली. तेन्नाच्यान खाशेंलें प्रशिक्षण घेतील्ले रानधिकारी भारताच्या रानांत शास्त्रोक्त रानांसांबाळ आनी वेवस्थापनाच्या कामाखातीर मेळूंक लागले. ह्या अधिकाऱ्यांनी एकुणिसाव्या शतमानाच्या उत्तरार्धांत ब्रिटिश सत्तेखाल रानवाठाराचें सीमांकन करुन नकाशे तयार करप, रानांचो सविस्तर अभ्यास करुन वावरा येवजण तयार करप रानोपंजाच्या निश्कर्षपणाची आनी पुनरुत्पादनाची पदद्तशीर कार्यावळी ही कामां केल्लीं आनी तेप्रमाण शास्त्रोक्त वेवस्थापन सुरु जालें. 1865त भारतांतय रानांविशींचे खास अधिनेम लागू केले. 1894 वर्सा तेन्नाच्या शासनान भारताच्या वनस्पतीविशींचो एक थाराव केलो. हें भारताचें पयलें अधिकृत रानां धोरण 1876 त डेहराडून आनी 1912 त कोर्इमतूर हांगा रानां प्रशिक्षणाच्यो संस्था आनी 1906 त डेहराडुनाक मध्यवर्ती रानां संशोधन संस्था सुरु जाल्यो.

1952 वर्सा, स्वतंत्र भारताची पयली राननीती थारयली. ह्या काळांत रानांचेर आदारिल्ले जायते नवे उधेगधंदे प्रस्थापित जाले. राज्य फेरचणूक, संस्थानाचें विलीनीकरण आनी कांय खाजगी रानांवयल्या मालकी हक्कांचें उच्चाटन हाकालागून शास्त्रोक्त राजवेवस्थापनाखाल रानांचें क्षेत्र वाडलें. तरीपूण भराभर वाडपी लोकसंख्या, भुंयहीन कामगरांची जमनीची एकसारकी मागणी, शिंपमणावळ आनी विधुत् निर्मिती प्रकल्प आनी उधेगक्षेत्रांतली वाड हाकालागून रानांच्या विस्तारांत घट आयली. तशेंच पंचवर्सुकी येवजणेंतूय रानांचे उदरगतीखातीर केल्ली गुंतवणूक खुबूच उणी आशिल्ल्यान नवीं रोपवनां आनी रानकरणाच्या प्रकल्पाचे यत्न उणे जाले. फुडें ‘रानां उदरगत मंडळ’ नांवाच्यो संस्था सुरु करुन केंद्र सरकारान रान उदरगतीच्या व्हड प्रकल्पाक सुरवात केली. 1980त केंद्र शासनान, रानां साबांळ अधिनेम 1980 हो कायदो करुन निर्वनीकरणाचे प्रक्रियेक चालना दिली. ‘वल्डं लायफ फंड ’ , ‘ फ्रेडेंस ऑफ ट्रीज’ ह्या सारक्यो संघटनां तशेंच ‘चिपको’ आनी ‘अप्पिको’ ह्या सारकी आंदोलनां हाकालागूनस पर्यावरण आनी सांबाळ हांकां म्हत्व आयलें.

रान संवर्धन : रान संवर्धन म्हळ्यार रानांत जाय आशिल्लीं झाडां आनी हेर वनस्पती समुहाचें उत्पादन करप आनी ताची जतनाय घेवप. रान संवर्धनशास्त्र हें रानांतल्या वट्ट वनस्पती समुदायाच्या पुनरुत्पादनाकडेन आनी वाडीकडे संबंदीत आसता. अशा वनस्पत समुदायाक रानसंवर्धनशास्त्रांत रानरस्य अशें म्हणटात. जमनीच्या कमाल उत्पादन क्षमतेचो वापर करुन अखंड उत्पादन निर्मिती करप, तांची जतनाय घेवप आनी ताचो विकास करप हे रानसंवर्धनाचे मुखेल हेत आसतात. रानसरयाचें सैमिक वा कृत्रीम तरेन उत्पादन करप आनी निर्माण जाल्या रानसस्याची जतनाय घेवप अशे रानसंवर्धनाचे दोन मुखेल भाग आसतात. पोरनें रानसस्याची निर्मीती करप हाका रान पुनरुत्पादन, रानपुनरुदभवन वा रानपुनर्जनन अशें म्हणटात. रानसस्याच्या संवर्धनाचो दुसरो मुखेल भाग म्हळ्यार पुनरुत्पादित रानांची जतनाय घेवप हाका रानसंगोपन अशें म्हणटात.

सैमिक पुनरुत्पादन : खाशेल्या जातीच्या झाडाचें सैमिक पुनरुत्पादन जावचें देखून रानांतल्यान भुंयेवाठाराचो अभ्यास करुन जमनींत ते जातीच्यो बियो किल्लावन ते जातीची सैमिक रोपां वाडचीं देखून ते परिस्थितींत फाव ते बदल घडोवन हाडचे पडटात. आर्द्र प्रकारच्या सागवानी रानांतल्या वयल्या रानथरांत जायतीं बिगर सागवानी आर्द्रतासहिश्ण झाडां आसता. ताका लागून सागाचें बीं किल्लून .वपाक त्रास जाता. तशेंच सुक्या आनी फक्त सागांची झाडां आशिल्ल्या वनसस्याखालच्यो जमनी चडकरुन दर वर्सा लागपी वणव्याकलागून आनी गोरवाचें अती चारणेकलागून टणक उगड्यो आसतात. अशें जमनींतय साग सहज किल्लून येता. आर्द्र रानांत बरींच वर्सा सतत आनी कुशळतायेन झाडां लावपाचें उणें केल्यार आनी सुक्या रानांत जमनीची मशागत करुन झाडां रोवपाची घनता वाडयल्यार ह्या दोनय प्रकाराच्या रानांत सैमिक पुनरुत्पादन करुंक येता. साल, देवदार आनी हिरडो ह्या प्रकारच्या वनसस्याचो सैमिक पुनरुत्पादनाखातीर ते ते परिस्थितीप्रमाण विशिश्ट पुनरुत्पादन तंत्रां निर्माण जाल्लीं आसात.

कृत्रिम पुनरुत्पादन : जेन्ना सैमिक पुनरुत्पादन जायत्या प्रमाणांत रुजवप शक्य नासता तेन्ना रानाची तोडणी करुन पुरायतरेन नव्या जातीचें वनसस्य तयार करपाचें आसता . तेन्ना कृत्रिम पुनरुत्पादन (नव्या झाडांची लागवड) करचें पडटा. हकाच वनविधेंत रानरोपण अशें म्हणटात. जाल्यार ते लागवडीपसून निर्माण जावपी वनसस्याक रोपवन म्हणटात. दर एका झाडाचे जातीच्या सैमिक गुणधर्माप्रमाण आनी लागवडीच्या जाग्याच्या माती, जलवायुमान आनी हेर परिस्थितीप्रमाण लागवडीचें तंत्र आनी कार्यपदद्ती थरिल्ल्यो आसता. भारतांत सागवानाभायर पाइन, देवदास,पॉप्लर, निलगिरी, सुबाभूळ, शिरीष, सांवर, चंदन, कोंडे अशा जायत्या जातींचीं रानरोपणां करपांत येतात. संवसारांतलें सगळ्यांत पयलें सागवानी रोपरान 1846 वर्सा भारतांत जालें. केरळांतल्या निलांबुर हांगा अजुनय ह्या सागवानी रोपवनाचो भाग जतनायेन दवरिल्लो आसा.

अस्तंत युरोपांत आनी उत्तर अमेरिकेंत कृत्रिम पुनरुत्पादनाची पदद्त सर्रास वापरतात. कृषी रान रोपण होय एक कृत्रिम रानपुनरुत्पादनाचो प्रकार आसा. हाका उत्तर भारतांत ‘टाँग्या’ पदद्त अशें म्हणटात.

रान संगोपनांतल्यो म्हत्वाच्यो संक्रिया : नवें रानसस्य