वयली निश्ठा हांकां लागून तों सामान्यांमदीं बरोच लोकप्रिय जालो. हाकाच लागून म. गांधी ताका ‘अजातशत्रू’ अशें म्हण्टालो.
कों. वि. सं. मं.
राज्यघटनाः (पळेयात संविधान).
राज्यशास्त्रः समाजीक शास्त्राचो एक प्राचीन असो फांटो. ह्या फांट्यांत समाजाच्या सगळ्याच घटकांचो विचार जावप शक्य आसलें आनी एका तेंपार तशें करप जाल्लें आसलें तरी आधुनिक काळांत ह्या फांट्यांत भुगोलीक मर्यादेची राज्य ही संकल्पना, हे संकल्पने फाटलें तत्व, थंयचें शासन, ताचें कार्य आनी संबंदीत घटकांमदलो वेव्हार हाचो मुखेलपणानविचार जाता आनी ह्याच विचाराक धरून सद्याचे राजकीय परिस्थतीचो परिणाम म्हणून आंतरराश्ट्रीय वेव्हाराचोय ह्या शास्त्रांत आस्पाव जाता. संयुक्त राश्ट्र संघाचे शिक्षण शास्त्र संस्कृती हे संघटनेन युनोस्को राज्यशास्त्रांत आस्पाव जावपी वळेरी केल्या. तातूंत राजकीय तत्व आनी ताचो इतिहास, राजकीय संघटना, राजकीय पक्ष आनी लोकमत, आंतरराश्ट्रीय राजकारण हांचो आस्पाव केला.
वैदिक वाङमयांत राजा हे संज्ञेचो उल्लेख खूब आदीं सावन मेळटा. आर्य लोक जे वेगवेगळ्या गणांत विभागून रावताले ते परकी आक्रमणांपसून संरक्षण मेळपाचे गरजेंतल्यान आपल्या मदल्या बळिश्ट मनशाक आपलो अधिपती (राजा) मानून घेताले आसूयें. तैत्तरीय ब्राह्मण आनी ब्राह्मणांत दैत्याकडेन झुज करपाच्या कामा खातीर देवांनी आपल्या मदल्या सोम आनी इंद्र हांकांराजा केल्ल्याचो उल्लेख आसा. महाभारतांतल्या शांतीपर्वांत भीष्म आनी धर्मराज हांचेमदल्या संवादांतल्यानय अशेच तरेची राजाची प्रेरणा दिसता.
भारतीय राज्यशास्त्रः बऱ्यच पुर्विल्ल्या काळांत भारतांत राज्यशास्त्र ही गिन्यानाची शाखा अस्तित्वांत आशिल्ली. पुर्विल्ल्या संस्कृत साहित्यांत बृहस्पती, शुक्र, मनु, भीष्म आनी कौटिल्य ह्या राज्यशास्त्राच्या प्रणेत्यांचो उल्लेख मेळटा. कौटिलीय अर्थशास्त्र, मनुस्मृती, याज्ञवल्क्य स्मृती आनी महाभारत आदी ग्रंथानी राजनितीक तत्वां स्पश्टपणान मांडल्यांत. पुर्विल्ल्या काळांत ज्यो वेगवेगळ्यो गिन्याच्यो शाखा आशिल्ल्यो तांचें वर्गीकरण जावन त्रयी, वार्ता, दंडनिती आनी आन्वीक्षिकी अशो ह्यो चार विद्या त्या वेळच्या शिक्षणीक कार्यक्रमांत आस्पाविल्ल्यो. त्रयी म्हळ्यर राज्यशास्त्र तशेंच आन्वीक्षिकी म्हळ्यार तत्वगिन्यान आनी कर्कशास्त्र. ह्या चार विद्याचें समाजीक जिणेंत सातत्य उरचें देखून विदीनिशेध वेवस्था धर्म स्थापनेची मांडावळ जाल्ली आनी हांकां पूरक अशी इंड ह्या म्हत्वाच्या साधनाचें प्रयोजन केल्लें. भारतीय राज्यशास्त्रांत दंड हें धर्मस्थापनेचें साधन अशें विश्वव्यापी तत्व मांडिल्लें आसा.
जें मेळपाचें तें मेळूना तें मेळोवपा खातीर, जें मेळिल्लें आसा ताची राखण करपा कातीर, राविल्लें वाडोवपा खातीर आनी वाडिल्लें योग्य कडेन पावोवपा खातीर जाय आशिल्लें धोरण म्हळ्यार दंडनीती. लोकजीण म्हळ्यार लोकयात्रा, दंडनितीचेर आदारून आसा. त्रयी, वार्ता आनी दंडनीती हांचें समीक्षण आन्वीक्षिकीच्या योगानच जावंक शकता. अधर्म खंयचो, धर्म खंयचो, खंयचें तंत्रगिन्यान चड अर्थसाधक आनी खंयचें तशें ना, खंयचें राजकीय धोरण यशस्वी जातलें आनी खंयचें जावचें ना हाची समीक्षा करपाचें बळगें आन्वीक्षिकीन फाव जाता. दंडनीतीच्या योगान फाव तें धोरण, फाव नाशिल्लें धोरण तशेंच बळ किद्यांत आसता आनि दुबळेंपण किद्यांत आसा हाचो निर्णय करूं येता. दंडनीतीन समाजजीण म्हळ्यार लोकयात्रा सुरक्षितपणात चलता, हो बारेतीय राज्यशास्त्राचो मुखेल मुलभूत सिध्दांत आसा. वेदांत त्रैलोक्य ही राजसंस्थां आसून ते सुवेवस्थेचे नेम हांकां वेदांत ऋत अशें नांव आसा. ऋत शब्दाचो दुसरो अर्थ यज्ञाची फाव ती प्रक्रिया आनी तिसरो अर्थ नैतिक नेम. विश्वाची सुवेवस्था वा नेमबध्दता ही शास्वत आसून ते नेमबध्दतेचें पालन इंद्र, वरुण, मित्र, सविता, यमआदी देव करीत आसतात. हे ऋतज ह्या नेमांतल्यानच तयार जाल्ले आसतात. देखीक- मानवी समाजांतले राजा, मंत्री, सचिव हांची नेमणूक वा निर्मिती जशी नेमाप्रमाण जाता ते प्रमाण देवांची येवजण वा नेमणूक ऋता प्रमाण जाता. देखून तांकां ऋतज म्हळ्यात.
भारतीय राज्यशास्त्रांत स्वामी, अमात्य, जनपद, दुर्ग, कोश, दंड, आनी मित्र अशें सप्तांग राज्य गरजेचें म्हण गृहीत धरलां.
तशेंच भारतीय इंडनीती म्हळ्यार राज्यशास्त्रांत, राजसत्ताक पद्दतीक गृहीत धरून राजनीती वर्णिल्ली आसा. गणराज्याची कल्पना लेगीत भारतीय नीतीशास्त्रांत तशेंच कौटिलीय अर्थशास्त्रांतय आसा. कौटिलीय अर्थशास्त्रांत भारतीय राज्यशास्त्राचें म्हत्वाचें अशें मोलादीक तत्वगिन्यान सुरवेक सूत्ररुपान मांडिल्लें आसा. तशेंच मनुस्मृतीच्या 7 आनी 9 ह्या अध्यायांत आनी महाभारताच्या शांतिपर्वांतल्या राजधर्मपर्व आनी आपदपर्व हातूंत वेगवेगळ्या स्वरुपाचें राजकीय तत्वगिन्यान सोंपेतरेन मांडिल्लें आसा.
सोळाव्या शतमानांत युरोपियन प्रबोधन काळांत राज्यशास्त्राक वास्तववादाचें अधिश्ठान दिवपी मॅकिआव्हेली हाचें आनी कौटिल्ल्याचें राजनितीशास्त्र सारकेंच आसा. कौटिल्यान आदर्श धर्मराज्य स्थापने कातीर आनी तें सतत तिगोवपा खातीर आदर्श राजा वर्णिल्लो आसा. ताच्या मतान कॊजितेंद्रिय राजा होच विवेकपूर्ण रितीन दंडधारण करून लोकसंस्थेक पाळो दिवंक शकता. तशेंच प्रजेक पुरूषार्थ साधनेंत सदांच उपयुक्त करता विवेकी आशिल्ल्यान गुन्यांवकाराचेर दंडप्रयोग करता आनी निर्दोश आशिल्ल्यांक पुरुषार्थंसाधनेंत शांततापूर्ण समाजीक वातावरण निर्माण करता. दमडशक्तीचो योग्य प्रयोग विद्याविनीत
