उत्तर दिकेक रथ उबे आसतात. वारसदाराच्या हातांतलें धोणू घेवन राजा रथाचेर बसता. ताचे फाटोफाट वारसदारूय रथाचेर चडटा. ताच्या हातांत धिनू दिवन राजा ताका आज्ञा करता, ‘हांगाच्यान कांय अंतराचेर अमको क्षत्रीय आपल्या सैन्या वांगडा येवन रावला. ताका जिखून दक्षिणेवटेन धांवडावन घाल’ रथ धांवपाक लागतात आनी परत येवन उबे रावतात. राजप्रतिनिधी तातुंतल्यान सकयल देंवता. ताच्या हातांतलें धिणू घेवन राजा जैताचो अभिनय करता. वारसदाराकडेन धोणू परत दिवन ताच्या राज्यभिशेकामेरेन तें सांबाळून दवरपाक सांगता.
यज्ञमंडपाचे अस्तंतेक उबारिल्ल्या माटवांत रुमडाच्या लांकडाचें आसन मांडिल्लें आसता. राजा ताचेर बसता. ऋत्विज आनी राजपरिवारांतले अधिकारी भोंवतणी बसतात. हे सगळे राजाची तुस्त करून एके तरेन ताका पालव दिवपाचें उतर दितात. मागीर भांगराच्या पाशांनी द्युताचो खेळ जाता. राजा डाव जिखता. होता हो ऋत्विज राजाक शुनःशेपाचें आख्यान सांगता.
कांय दिसांनी दशपेय नांवाचो तिसरो सोमयोग जाता. जांच्या कुळांत धा पिळग्यांमेरेन अविच्छिन्न रितीन सोमयाग जाल्ले आसात अशे प्रसर्पक म्हणजे सोयरे यज्ञाक हजर आसतात. तांकां ऋत्विजां वांगडा सोमपान करपाचो अधिकार आसता. ताचे उपरांत आनीक इष्टी, पशुयाग आनी तीन सोमयाग जातात. अखेरेक सौत्रामणी याग जाता. विधींत आनी क्रमांत चड उणे बदल वेगवेगळ्या ग्रंथांनी सांपडटात. राजसुयाची म्हायती हेर वेदांच्या सुत्रांत मातशी कमी आयिल्ली आसून यजुर्वेदाच्या मंत्रब्राह्मणांतूय हो विशय आसा. मात थंय तो क्रमान वा तपशीलवार ना. आपस्तंब, सत्याषाढ, वैखानस, मानव, वाराह, कात्यायन ह्या यजुर्वेदाच्या स श्रौतसुत्रांनी राजसूय यज्ञाची म्हायती तपशीलवार सांपडटा.
राजसूय यज्ञ जाणें केला तो राजा जाता आनी जाणें वाजपेय याग केला तो सम्राट जाता अशें वचन आसा. कांय कडेन राजसूय वाजपेयापरस व्हड मानला.
युधिष्ठिरान केल्ल्या राजसूय युज्ञाचें वर्णन महाभारताच्या सभापर्वांत आयिल्लें आसा. पुराणकाळांत हरिश्चंद्रान आनी इतिहासकाळांत कनौजाच्या राजसूय केल्ल्याचें सांगलां.
कों. वि. सं. मं.
राजस्थानः भारतीय संघराज्यांतलें एक घटक राज्य. क्षेत्रफळ 3,42,214 चौ.किमी. लोकसंख्या 43880640 (1991). अक्षयवृत्तीय विस्तार 23°3’ ते 30°12’ उत्तर आनी रेखावृत्तीय विस्तार 69°30’ ते 78°17’ उदेंत ह्या दरम्यान. उदेंत अस्तंत लांबाय 850 किमी. आनी दक्षिणोत्तर रुंदाय 784 किमी. क्षेत्रफळाविशीं मध्यप्रदेश राज्या फाटल्यान राजस्थानाचो देशांत दुसरो नंबर लागता.
भारताच्या वायव्य वाठारांत आशिल्ल्या ह्या राज्याचे अस्तंतेक आनी उत्तरेक पाकिस्तान, उत्तरेक आनी ईशान्येक भारतांतली पंजाब, हरियाना आनी उत्तरे प्रदेश हीं राज्यां, उदेंतेक आनी आग्नेयेक मध्यप्रदेश राज्य आनी नैऋत्येक गुजरात राज्य आसा. राजस्थानची 1070 किमी. लांबायेची अस्तंत सरहद्द ही भारत पाकिस्तान ह्या दोन देशांमदली आंतरराश्ट्रीय सरहद्द आशिल्ल्यान राजस्थानांतल्या गंगानगर, बिकानेर, जैसलमोर, बारमेर हे जिल्हे, पाकिस्तानांतले बहावलपूर खैरपूर आनी मोरपूर खास ह्या जिल्ह्यांसावन वेगळे केल्यात. जयपूर ही राजस्थानची राजधानी.
भूंयवर्णनः ईशान्य नैऋत्येक पातळिल्ल्या अखली पर्वतरांगेन राजस्थानचे भुगोलीक नदरेन वायव्य आनी आग्नेय अशे दोन वाठार जाल्यात.
जमनीचे प्रकारः राजस्थानचे भूंय रचणूकेचे 4 प्रकार करूं येतात. 1) अस्तंतेकडचो रेंवट मैदानी प्रदेश 2) अंखली पर्वतरांगो आशिल्लो दोंगराळ प्रदेश 3) उदेंतेकडलो मैदानी प्रदेश 4) आग्नेयेकडलो राजस्थान पठार.
अस्तंतेकडचो रेंवट मैदानी प्रदेशः राज्याचो बरोच वाठार अखली प्रदेशाचो, अस्तंतेकडल्या आनी वायव्येकडल्या प्रदेशांत आस्पावला. प्रदेशाची उदेंत शीम 50 सेंमी. पावस रेशेन आडायल्या, अस्तंत शीम भारत – पाकिस्तान लागिंच्या आंतरराश्ट्रीय सरहद्दीन, उत्तर शीम पंजाबान तर नैऋत्य शीम गुजरात राज्यान सीमीत केल्या. चडसो प्रदेश रेंवट, ओसाड आनी कमी लोकवसतीचो आसा. बारमेर, जैसलमोर आनी बिकानेर जिल्हे रेंवटदोंगराचे तर ताच्या उदेंतेकडल्या प्रदेशांत फातर मेळटात. दक्षिणेच्या वाठरांत लुनी न्हंयेचें खोरें आनी उत्तर वाठारांत दिडवानी, सांभर, आनी दुसरीं खाऱ्या उदकाचीं तळीं आसात.
अखली पर्वतरांगो आनी दोंगराळ प्रदेशः ईशान्येक दिल्लीसावन ते नैऋत्येक गुजरातच्या प्रदेशामेरेन ह्योपर्वत रांगो पातळ्ळ्यात. माऊंट अबूसावन अजमेर मेरेन ही एक सारकीच रांग आसा.
उदेंतेकडलो मैदानी प्रदेशः अखलीच्या उदेंतेकडल्या प्रदेशाक मेवाड म्हण्टात. हो वाठार पिकाळ आसा. तातूंत दोंगर, दोंगुल्ल्यो, देगणां, सुपीक प्रदेश आनी रानां आसात. ह्या वाठारांत न्हंयो व्हांवतात. हांगची जमीन फातराळ आनी पातळ थराची आसा. हांगांच्या पावसाची सरासरी 73 सेंमी. आसा.
आग्नेयेकडलो राजस्थान पठारः राज्याचो उदेंतेकडलो चंबळ देगणाचो प्रदेश हातूंत आस्पावला. चंबळ, काली, सिंध, पाखान आनी पार्वती ह्यो उपन्हंयो हो वाठार भिजयतात. उदेंतेकडलो बुंदेलखंड वाठार ह्या प्रदेशांत आस्पावता.
