निर्वासीतांनी भारताचो आश्रब घेतलो. ते खातीर भारतीय मुक्तवाहिनीक मदत करूंक उदेंत पाकिस्तानांत सैन्य धाडले बगर भारतामुखार दुसरो पर्याय उरलो ना. भारत – पाकिस्ताना मदीं हे झूज 14 दीस चललें.
16 डिसेंबर 1971 त उदेंत पाकिस्तानांतल्या पाकिस्तानाच्या सैन्यान शरणांगती आपणायली. 1 जानेवारी 1972 त पाकिस्तानाचो तेन्नाचो राश्ट्राध्यक्ष भुट्टो हाणें शेख मुजीबूर हाची सोडवणूक केलीं. तेन्ना तो बांगलादेशाचो पयलो प्रधानमंत्री जालो आनी अबू सय्यद चौधरी राश्ट्राध्यक्ष जालो. मुजीबान राश्ट्रवाद, धर्मनिरपेक्षताय, लोकशाय, समाजवाद ह्या चार गजालींचेर लक्ष केंद्रीत केलें. ते खआतीर ताणें अंतर्गत सुदारणांची मोहीम आंखून अलिप्ततायेचें परराश्टरीय धोरण जाहीर कलें. उपरांत 1973 त सार्वत्रिक वेंचणूको घेतल्यो. हातूंत अवामी लीग पक्षाक भोवमत मेळ्ळें. चौधरीन राजिनामो दिलो तेन्ना सगळी सत्ता मुजीबूराकडेन केंद्रीत जाली. फुडें मुजीबूराच्या सोयऱ्यांनी भ्रशटाचार केल्ल्याचें दिसलें. तातुंतूच ताचें भआरत धार्जिणें धोरण ताच्या वांगड्याक आवडलें ना. ताका लागून ताची लोकप्रियताय उणी जाली आनी राज्यांत असुरक्षिततायेचें वातावरण निर्माण जालें. तेन्ना मुजीबान आणिबाणी जाहीर केली डिसेंबर 1974. ताणें राश्ट्राध्यक्षपद आपलेकडेन घेतलें आनी भौपक्षीय पद्दतीचेर नियंत्रण घालून विरोधी पक्ष बरखास्त केले. देशांत अध्यक्षीय राजवटीची घोशणा करून सगळी सत्ता आपल्या हातांत घेतली. पूण ताची हि सत्ता फकत सातूच म्हयने तिगली. 15 ऑगस्ट 1975 दिसा लश्करी उठाव जावन अकस्मात सत्तांतर घडून आयलें आनी तातूंत शेख मुजिबुराची ताच्या घरच्यांसयत हत्या जाली.
ताचो मूळ पींड हो समाजवादी कार्यकतर्याचो आशिल्लो. ताणें असहकाराच्या तत्वाप्रमाण घटनात्मक मार्गानी सत्ता हस्तगत केली.
कों. वि. सं. मं.
रहिमतखाँ : (जल्मः जून 1922).
हिंदुस्थानी संगितांतलो ग्वाल्हेर घराण्याचो नामनेचो गायक. श्रेश्ठ गायक हद्दूखाँ हांचो तो धाकलो पूत. ताच्या गोड गळ्या खातीर ‘भूगंधर्व’ ह्या नांवान महाराष्ट्रांत ताची नामना आसली. आपल्या बापायकडल्यान ताणें गायनाचें शिक्षण घेतलें. बापायच्या मरणा उपरांत ताचोच गुरूभाव आसपी सर्कसंचालक विष्णुपंत छत्रे हाणें ताका बनारसाच्यान हाडून ताचो भावाप्रमाण सांबाळ केलो. महाराष्ट्राक ताच्या गावपाची वळख विष्णुपंतानूच करून दिली. रहिमतखाँ फुडें दक्षिण महाराष्ट्रांत कुरूदवाडकरांच्या दरबारांत रावलो. रहिमतखाँचो आवाज सुमारा भायर गोड सुरेल, बारीक, नेटाचो आनी खणखणीत आसलो. ताची तान सामकी चपळ, अतशय सभावीक आनी लयेचे नदरेन अचूक आसली. म्हणून ताका ‘तानेक कप्तान’ म्हण्टाले. गोविंदराव टेंबे हाणें ताचे तानेचें वर्णन ‘म्होंवामत बुडयल्लो द्राक्षांचो घोंस’ अशें केल्लें आसा. कुरूदवाडाक ताका मरण आयलें.
कों. वि. सं. मं.
रहीमः (इ. स. 1556 – 1626).
एक हिंदी भक्तकवी. ताचें पुराय नांव अब्दुर्रहीम खाँ खानखाना. ताच्या बापायचें नांव बहरमखान. रहीम पांच वर्सांचो आसतनाच ताच्या बापायचो खून जालो. ताका लागून रहीमाचें पालनपोशण अकबराचे देखरेखीखाला जालें. बेचाळिसाव्या वर्सा ताचे बायलेक मरण आयलें. जांवय आनी तीन पुतूय सोंपले. ताका आलाशिरो दिवपी अकबरूय ताचेच हयातींत सोंपलो. हे सगळे आघात रहीमान व्हड धिरान सोंसले. कुटुंबीक जिणेंत ताका केन्नाच सूख मेळ्ळें ना. ताच्या काव्यांत ताच्यो ह्यो व्यथा दिसतात.
रहीम अजरामर जालो तो एक म्हणून. अकबराच्या दरबारांतल्या हिंदी कवींमदीं ताका म्त्वपूर्ण स्थान आशिल्लें. त्या काळांतल्या समाजीक आनी साहित्यिक प्रवृत्तींचो तो प्रतिनिधी आशिल्लो. अरबी, फारशी, तुर्की आनी संस्कृत ह्यो भासो ताका बेस बऱ्यो येताल्यो. अवधी आनी ब्रज ह्या भाशांचेर ताचें प्रभुत्व आशिल्लें. भारतीय संस्कृतायेची वळख जावची म्हणून ताणें संस्कृत भाशेचो अभ्यास केलो. ताच्या जायत्या नितीविशींच्या दोह्यांचेर संस्कृत कवींची छाप दिसता.
रहीमाच्या आंगांत राजकारणाक लागपी जायते गूण आशिल्ले. त्या गुणांनी प्रभावीत जावन अकबरान ताका पाटनाची जहांगीरी दिल्ली (1572). मागीर गुजराताच्या जैता उपरांत अकबरान ताका गुजराताची सुभेदारी दिली (1576). गुजरातांत जाल्ली बंडाळी ताणें स्वपराक्रमान शांत केली देखून अकबरान ताका खानखाना ही पदवी दिली. इ.स. 1604 त शहाजादा दानियालाचें मरण आनी अबुल फजलाचो खून जाले उपरांत अकबरान रहीमाक दक्षिणेचो सगळो अधिकार दिलो. जहाँगिराच्या काळांतूय कांय वर्सां ताका सन्मान मेळत रावले. पून उपरांत शहाजहानाचो पक्ष घेतिल्ल्यान जहांगिरान ताका कांय काळ बंदखणींत दवरलो. बंदखणींतल्यान सुटले उपरांत मात ताका पयलींचे कांयच अधिकार परत मेळ्ळे नात.
उच्च कोटीचो कवी म्हण रहीमाची नामना आशिल्ली. तेच वांगडा कवींची आनी विव्दानांचोय तो आश्रयदातो आशिल्लो. विद्वान आनी कवी हांचे विशींचें रहीमाचें उदारपण हें इतिहास आनी आख्यायिका