फुडले साधने खातीर ताणें अरुणाचलाक वचपाचें थरयलें. वाटेंत जायते त्रास सोंसून तो १ सप्टेंबर, १८९६ दिसा अरुणाचलाचेर पावलो. सदांच आठ वरांचेर उगडपी अरुणाचलेश्वराच्या देवळाचीं दारां त्या दिसा पयलींच उगडिल्ली. वेंकटरामन सरळ गाभाऱ्यांत गेलो आनी देवाच्या पांयाचेर तकली दवरली. तेन्नाच ताका एके अपूर्व शांतीची जाणविकाय जाली.
ते उपरांत ताणें आंगावयले कपडे आनी जानवें काडून उडयलें आनी फकत एक लंगोटी न्हेसून आनी तकलेचें मुंडण करून तो संन्याशी जालो.
अरुणाचलेश्वराच्या पयल्या प्राकारांत एक सहस्त्रस्तंभी मंडप आसा. त्या मंडपांतल्या एका चौथऱ्याचेर बसून वेंकटरामन ध्यान करपाक लागलो. पूण कांय मस्त्या भुरग्यांनी ताका त्रास दिवपाक सुरवात केली. देखून थंयच्यान उठून लागींच्याच पाताललिंग नांवाचे गुहेंत वचून बसलो. थंय ध्यानमग्न अवतिकायेंत आसतना ताका मुयो, जळारांनी चाबून रक्तबंबाळ केलो. पूण वेंकटरामनाक हें कांयच जाणवलें ना अशें म्हण्टात. वेंकटाचल मोदली नांवाच्या एका मनशान हो प्रकार पळयलो आनी ताणें ताका थंयच्यान उखलून गोपूर सुब्रह्यण्यस्वामी हाच्या देवळांत व्हरून दवरलो. एक सत्पुरूस म्हणून रमणाची कीर्त त्या काळांत पातळपाक लागली आनी जायते लोक ताच्या दर्शनाक येवपाक लागले. अरुणाचलाचेर पावतकच ताणें जें मौन धारण केल्लें तें फुडें इकरा वर्सां मेरेन ताणें पाळ्ळें. त्याच काळांत लोक ताका रमणमहर्षी म्हणपाक लागले.
मदल्या काळांत रमण महर्षीची आवय ताका घरा व्हरपा खातीर आयली. पूण तो तिचे वांगडा गेलो ना. पूण मागीर १९१३ त तीच येवन आश्रमांत रावपाक लागली. ताचो धाकलोय भाव संन्यास घेवन निरंजनानंद हें नाव धारण करून तांचे म्हऱ्यांत रावपाक आयलो. महर्षीच्या उपदेशान ताची आवय ल्हव ल्हव विरक्त जाली, इ.स. १९२२ च्या मे म्हयन्यांत तिका मरण आयलें. अरुणाचलाच्या पायथ्याकडेन दक्षिण तोंकाक पाली तिर्थालागीं तिची समाधी बांदल्या. समाधीच्या जाग्यार शिवलिंगाची स्थापना करून ताका मातृभूतेश्वर अशें नांव दिलां.
त्या वेळार महर्षी स्कंदाश्रमांत रावतालो. हो आश्रम चलेश्वर देवळाकडचे एके गुहेंत आशिल्लो. थंयच्यान कोणाकय तरी सदां मातृभूतेश्वराचे पुजे खातीर येवचें पडटालें. देखून भक्तांनी रमणमहर्षीक थंयच आश्रम बांदपाक सांगलें. महर्षीन तें मान्य केलें. मागीर भक्तांनी महर्षी खातीर एक मठ, अगरसाळ, गोसाळ, पुश्पवाटीका सारकिल्ल्यो इमारती बांदल्यो.
रमणजयंती, अळगम्माळचो वर्सदीस आनी कृत्तिकामहोत्सव हे तीन उत्सव आश्रमांत व्हड थाटान मनयतात. तशेंच, त्या आश्रमांतूय ताच्या दर्शना खातीर जायते भक्त सकाळ सांजवेळ येताले. रातच्या जेवणा उपरांत मात केन्न्य तो ऋभुगीतादी ग्रंथाचे पाठ दितालो. अशे तरेन थंय गरजूंक ज्ञानदान करपाचें काम सदांच चलता.
रमण महर्षीन आपलें आयुश्य अरुणाचलाचेरूच सारलें. लोकय ताच्या दर्शना खातीर थंय वचपाक लागले. पिडेस्त लोकांक ताच्या दर्शनान शांती मेळपाक लागली. काव्यकंठ गणपतीशास्त्री नांवाचो एक विव्दान ग्रंथकार ताका शरण गेलो आनी ताच्या उपदेशान ताका शांती आनी समाधान मेळ्ळें. जायते अस्तंती लोक अध्यात्मीक साधनेच्या उद्देशान ताचे सरेन येवपाक लागले. तातुंतलप पॉल बंटन हो इंग्लीश मनीस मुखेल आशिल्लो. ताणें एक पुस्तक बरोवन महर्षीचो संदेश अस्तंती देशांनी पावयलो. ताका लागून जगाच्या जायत्या भागांतल्यान खूब लोक ताच्या दर्शनाक येवपाक लागले. खरी तळमळ आशिल्ल्यांक तो उपदेश करतालो आनी आत्मसाधना करपाची इत्सा आशिल्ल्यांक मार्गदर्शन करतालो. रामनाथ अय्यर, सुंदरम्मल, रामयोगी, नरसिंह अय्यर, शुध्दानंद भारती, हॅरी डिकमन, फ्रॅडरिक फ्लॅचर, राफायल हसर्ट हर ताचे कांय मुखेल शिश्य.
रमण महर्षीन आपूण व्याख्यानां दिवन वा पुस्तकां बरोवन आपल्या तत्वज्ञानाचो प्रचार करूंक ना. भक्त ताचे सरेन वताले आनी तांकां तो स्वानुभवाच्यो जापो दितालो. ह्या प्रश्रोत्तरांनीच श्रीरमणवाङ्मय तयार जालां. तें अशेः श्री सद्दर्शन, उपदेशसार आनी रमणोपनिशद आनी रमणगीता.
हांचे भायर ताचे हेर कांय प्रबंध आनी स्तोत्रांची नामना आसा. रमणमहर्षीचें तत्वज्ञान हें अध्दैत वेदांताक अणसरून आसून आत्मसाक्षात्कार हें ताचें ध्येय.
-कों. वि. सं. मं.
रमावल्लभदासः मराठी कवी आनी टिकाग्रंथकार. ताच्या जल्ममरणाविशीं सारकी म्हायती मेळना. पूण पांगारकराच्या मतान ताचो काळ १५८८ ते १६४८ (शके १५१० ते १५७०), जाल्यार सांप्रदायिक मताप्रमाण तो १६०९ ते १६६८ (शके १५३१ तें १५९०) असो आसा. महाराष्ट्र सारस्वतकार वि. ल. भावे हाच्या मतान रमावल्लभदासाचो जल्मकाळ १५३२ (सन १६१०) असो दितात.
रमावल्लभदासाचो बापूय अंबाजीपंत ऊर्फ यमाजीपंत रालेरास्कर हो देवगिरी वा दौलताबादच्या राजाचो कारभारी आसलो. रमावल्लभदासाचें मूळ नांव तुकोपंत. फुडें ताच्या बापायकडेन आशिल्लें कारभारीपद उपरांत ताचे कडेन आयतलें. उपरांत परक्या सैन्याकडेन जाल्ल्या झुजांत ताणें वांटो घेतलो. ह्याझुजांत दौलताबादाच्या राजाक जैत मेळ्ळें उपरांत शत्रुसैन्याची लुटालूट केली. ते लुटींत रमावल्लभदासाच्या हातांत एकनाथ भागवताची प्रत आयली. तिच्या वाचनान तो ल्हव ल्हव विरक्त जालो. फुडें लक्ष्मीघर नांवाच्या एका सत्पुरुसाकडल्यान ताणें गुरूपदेस घेतलो. ह्या लक्ष्मीघरान ताचें नांव ‘रमावल्लभदास’ अशें दवरलें.
