तितकी त्या कलाकाराची लोकप्रियता चड. रणमाल्याच्या प्रयोगाच्या वाठारांत खूब फुलकारां आसतात. ह्या फुलांच्या माळांच्या खपावयल्यान रणमाल्याचो दर्जो थारता. जायते लोक ‘ रणमाल्यांत धोंग करीन‘ अशी आंगवण करतात. रणमालें प्रकारांत बायलांचीं कामां दादलेच करतात.
आविश्करणाची सुरवात नमनान जाता. नमनाचें पद अशें- प्रथम नमन गणपते, माघा नमिल्या सरस्वते खेळती खेळी रे खेळी जोगीण नाथा, सरस्वती शारदा रंगि आली माया
नमन जातकच गणपती येता. भट येवन गणपतीची पुजा करता. गणपती नाचून वतकच सरस्वती येवन नाचता. उपरांत रणमाल्यांतले रामकथेक सुरवात जाता. एकेक प्रसंग गद्यपद्य संवादांतल्यान साकार जाता. रणमाल्यांत संवाद नात.
रातभर रणमालें चलता. फांतोडेर मंत्राभशेन म्हणिल्ल्या गीतान रणमालें सोंपता. सुरवातीक आवाहन करून आपयल्ल्या देवांक परत धाडप जाता, मांडाचेर सांगणें जातकच लोक आपापल्या घरा परततात.
कों.वि.सं.मं.
रणवाद्याः पुर्विल्ल्या काळांत झुज करपावेळार व्हडल्यान आवाज करपी वाद्यां वाजयताले. त्या वाद्यांक रणवाद्यां अशें म्हणटात. रणवाद्यां वाजोवपांत स्वपक्षात उत्तेजन दिवप आनी शत्रुपक्षाक भय घालप अशे दोट्टी उद्देश आशिल्ले. ऋग्वेद काळांर वाजयताले अशा कांय वाद्यांचो उल्लेख ऋचेंत आयला.
अव स्वराति गंर्गरो गोघा परि सनिष्वणत। पिड्गा परि चनिष्कददिन्द्राय ब्रह्मोद्यतम्॥
अर्थः पळेयात, कण्र्याचो आवाज जावपाक लागला. शिंगानय कर्कश आवाज केला. प्रत्यंचेचोय टणत्कार सुरू जाला. आतां वेळ वगडायनासतना इंद्राखातीर प्रर्थनासुक्त म्हणात.
राम- रावण झुजांत नगारो आनी शंख हीं रंवाद्यां आशिल्लीं. हजारांनी डमरू आनी शेंकड्यांनी नगारे एकाच वांगडा वाजपाक लागले म्हणजे त्या आवाजाक कोणाघात म्हणटात. कोणाघात हो एक वाद्यप्रकार. महाभारतांत झर्झर, पणवानक, गोमुख, नगारो, मृदंग, आडंबर, क्षुद्र, पटह, दुंदुभी, पेश्य, क्ष्वेड, ऋकच, मुरज सारकिल्या जायत्या रणवाद्यांचो उल्लेख केल्लो आसा. झुजापयलीं शंखध्वनी करपाची चाल आसली. हीं रंवाद्यां प्रशिक्षीत अधिकाऱ्यांच्या ताब्यांत आसतालीं. झुज सुरू जाल्ल्याची सुचोवणी नगारो वाजोवन दिताले.
रतीः कामदेवाची बायल. कालिका पुराणांत हिची उत्पत्ती दक्षप्रजापतीच्या घामापसून जाली असो उल्लेख मेळटा. ब्रह्मवैवर्त पुराणांत तिची उत्पत्ती मदनाचे दावे कुशींतल्यान जाल्ल्याचेंम्हळां. पूण हेर पुराणांनी ती दक्षकन्या आशिल्ल्याचें म्हळां. आपली धूव मदनाक दिवचींह्या विचारान दक्षान ताका सांगलें- ही म्हजी धूव सगळ्या गजालींनी तुका अनुरूप आसा. तूं तिका आपणाय. ती तुजे आज्ञेंत तुजे वांगडा रावताली. मदनान मागीर तिचो बायल म्हणून स्विकार केलो.
(2) एक भावना. रती हो माधुर्य उपासनेचो प्राण. रतींतल्यानच ही उपासना फळ्ळी; देखून ती ते उपासनेचें बीज आसा. जेन्ना रती भक्तांच्या काळजांत स्थायी रूपान निवास करता तेन्ना भक्ताक अंशरूपान रसास्वाद जावंक लागता. ताचें चित्त भाळटा. सगळ्या रसांची मूर्त आशिल्ल्या श्रीकृष्णाकडेन हे रतीचें गुपीत लिपिल्लें आसा. मुक्तीची कामना करपी साधकांक ही रती मेळना. पूण भक्तीची कामना करपी भगवंताकूच ती मेळटा. जाचें चित्त गोड आनी कोमल आसता आनी जेन्ना त्या भक्ताच्या काळजांत हे रतीचो पुराय विकास जाता. तेन्ना संवसारांतले आनी अंतरांतले सगळे अनुकूल आनी प्रतोकूल भाव ताचे सुवादीन जातात.
भक्तीशास्त्राप्रमाण हे रतीचे मुखेल आनी गौण अशे दोन प्रकार आसतात. रती आनी काम हांचो जो स्वाद आसता तसोच कामय प्रमाणांत मधुर भक्तिच्या रसाचोय आसता. पूण हो स्वाद भौतिक स्वादा परस वेगळो आसा.
कों.वि.सं.मं.
रत्नाः रवनिजांचो एक प्रकार. सादारणपणान आकर्शक रंगरूपाचो, तिगपी आनी दुर्मिळ जाल्ल्यान मोलादीक आसपी असो हो रवनीज प्रकार. रत्नां हीं रवणींतल्यान वा धर्तरेच्या पोटांतल्यान मेळटात देखून धर्तरेक रत्नगर्मी अशेंय एक नांव आसा.
