सुरू आसतनाच ॲनी बेझंट हिणें होमरूलाची मागणी केली. म्हाझुजांतल्या भारतीयांच्या सहभागान तिच्यांत नव्यो आशा निर्माण जाल्ल्यो, नवो धीर आयिल्लो. आपुणूय झुजून, जैत मेळोवंक शकता ह्या प्रत्ययाक लागून तांच्यांतलो न्यूनगंड उणो जावन नवो आत्मविश्र्वास निर्माण जाल्लो. ॲनी बेझंट हिच्या कार्याक लोकमान्य टिळकान तेंको दिल्ल्यान भारतांतल्या ह्या राजकीय आंदोलनाक एकदम गती आयली. लोकमान्य टिळकान पुण्यांत २८ एप्रिल १९१६ दिसा इंडियन हिमरूलाचें कार्य सुरू केलें.
टिळकाच्या लीगाचें कार्य महाराष्ट्र आनी मध्यप्रांतापुरतें आनी बेझंट हिच्या लीगाचें कार्य उरिल्ल्या भारतांत चलोवचें अशें थारील्लें. चेन्नई प्रांतांत ही चळवळ खुबूच फळफळ्ळी. ॲनी बेझंट ही थिऑसॉफिस्ट आशिल्ल्यान भारतांत जंय जंय थिऑसॉफिस्ट समाजांची स्थापणूक जाली थंय थंय होमरूल लीगाच्यो शाखो सुरू जावंक लागल्यो. विद्यार्थी वर्गांत ह्या आंदोलनाविशीं खूब ओड निर्माण जाली. होमरूलाचे मागणेखातीर सगळ्याक सभा जावंक लागल्यो. आंदोलन खूब खर जाता अशें दिसतकच चेन्नई सरकारान ॲनी बेझंट आनी तांचे दोन वांगडी वाडिया आनी अरूडेल हांकां बंदखणींत उडयले, पूण लोकमान्य टिळकाक अटक करपाबदला ताचेकडल्यान धा-धा हजार रुपयांचें वैयक्तिक हमीपत्र घेतलें. पूण मुंबय उच्च न्यायालयान हे सरकारी हुकूम अवैध थारायले. चेन्नई सरकारानूय रोकडेंच ॲनी बेझंट आनी तिच्या वांगड्यांक सोडले.
१७ जानेवारी १९१७ दिसा भारत सरकाराच्या गृहमंत्र्यान एक गोपनीय अहवाल ब्रिटीश सरकाराक धाडलो. त्या अहवालांत म्हणिल्लें, टिळक आनी ॲनी बेझंट हांकां सद्या लोकांचो खूब तेंको आसा. त्या मानान मवाळ पंगड कुशीक पडला. तेन्ना तांणी लोकप्रियता वाडोवपाखातीर राजकीय सुदारणा करप गरजेचें. व्हॉईसरॉयानूय सुदारणांविशीं आग्रह धरिल्लो. टिळकाच्या होमरूल लीगाचे पयल्या वर्साच चवदा हजार सभासद जाले आनी रोकडीच ही संख्या तीस हजारांचेर गेली. इ.स. १९१८ वर्सा ब्रिटीश मजूर पक्षान भारताची होमरूलाचे म्हळ्यार ॲनी बेझंट हिणें केल्ले मागणेंत, ग्रामपंचायती, नगरपालिका, जिल्हापरिशद, प्रातिक शासन आनी राष्ट्रीय शासन ह्या सगळ्या थरांचेर स्वायत्तता मागिल्ली. पुराय स्वराज्य जाय, पूण ब्रिटीश साम्राज्याचें एक घटक राष्ट्र म्हणून रावपाक तयार आसा अशें उतर ब्रिटीश सरकाराक दिल्लें. साम्राज्यांतलीं सगळींच राष्ट्रां स्वायत्त आसचीं, त्या सगळ्यांची मेळून एक व्हड लोकसभा आसची आनी तातूंत भारताक इंग्लंडासकट हेर सगळ्या राष्ट्रांवांगडा समानतेच्या तत्वाचेर प्रतिनिधित्व मेळचें अशें ॲनी बेझंट हिणें आपले मागणेचें स्वरूप स्पश्ट केल्लें. इ.स. १९१७ च्या ऑगस्ट म्हयन्यांत भारतमंत्री माँटेग्यु हाणें भारताक पांवड्या पांवड्यान स्वातंत्र्य दिवपाचो ब्रिटीश सरकाराचो हेत जाहीर केलो आनी भारतीय फुडार्याकडे विचारविनिमय करपाखातीर तो भारतांत आयलो. तेन्नाच भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसीन ॲनी बेझंट हिका अध्यक्ष म्हणून वेंचून काडली. ह्या दोनय कारणांक लागून होमरूल चळवळ थंडावली. इ.स. १९२० वर्सा लोकमान्य टिळकाक मरण आयलें. तोमेरेन महात्मा गांधीच्या फुडारपणाखाल स्वातंत्र्य आंदोलनाक नवें मोडण लागतालें. तेखातीर होमरूल आंदोलन सोंपलें.
- कों. वि. सं. मं.
होमिओपथी:
(पळयतात परिशिश्ट).
होळकर, अहिल्याबाई:
(जल्म: इ.स. १७२५, चोंडी, बीड जिल्हो, महाराष्ट्र; मरण: इ.स. ऑगस्ट १७९५).
मराठ्यांच्या इतिहासांतली एक म्हान बायल. तिच्या बापायचें नांव माणकोजी शिंदे. तो जातीन धनगर आशिल्लो. गांवची पाटीलकी ताचेकडेन आशिल्ली. इ.स. १७३३ वर्सा पिरायेच्या आठव्या वर्सा, सुभेदार मल्हारराव होळकार हाचो पूत खंडेराव हाचेवांगडा तिचें लग्न जालें. स्वामिभक्त, उदार आनी धार्मीक वृत्तीचो मल्हारराव स्वकर्तुत्वान माळव्याचो सुभेदार जाल्लो. असो हो माव आनी धर्मिक करारी वर्तनाची माय गौतमाबाई हांच्या सहवासांत अहिल्याबाईचें व्यक्तिमत्व फुलत गेलें. तिका बाळबोध वाचन आनी मोडी लिखाण हांचें शिक्षण दिल्लें. अहिल्याबाईक घोवाचें सूख चडशें मेळ्ळेंना. तिचो घोव खंडेराव हो व्यसनी आशिल्लो. तशेंच ताका शिकारेचो नाद आशिल्लो. अहिल्याबाईक एक पूत आनी एक धूव. पूताचें नांव मालेराव आनी धुवेचें नांव मुक्ताबाई आशिल्लें. इ.स. १७५४ वर्सा सुरजमल जाटावांगडा कुंभेरी हांगा जाल्ल्या झुजांत खंडेरावाक गुळी लागून मरण आयलें. ताच्यो हेर बायलो ताच्या वांगडा सती गेल्यो. पूण मावान अहिल्याबाईक सती वचपाक दिलीना.
मल्हरराव खूबदां पेशव्यांबरोबर मोहिमांनी उरतालो तेन्ना अहिल्याबाई घरचीं आनी दौलतीचीं कामां पळयताली. इ.स. १७६६ वर्सा मल्हाररावाक मरण येतकच अहिल्याबाईचेर व्हड आघात जालो. ताणें पेशव्यांकडल्यान इंदोर संस्थानाची जहागिरी मेळयली. मल्हाररावा उपरांत मालेरावाक पेशव्यांकडल्यान रीतसर सरदारकी मेळ्ळी पूण तो व्यसनी आनी पिशांतूर आशिल्ल्यान ताणें फक्त आठ-धा म्हयने
