Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/1015

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

भौशिक वेंचणूक घेवन सुआझो कोरदोवा हाका राष्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून काडलो. ताचे उपरांत १९८५ त जोसे आझाकोना होयो राष्ट्राध्यक्ष जालो. १९८० सावन निकाराग्वांतल्या विद्रोह्यांनी होन्डूरसांत शरण घेवन थंयच्यान निकाराग्वांतल्या सांदिनिस्ता सरकाराआड झूज उबारिल्लें. हीं झगडीं सुमार धा वर्सां चालूच आशिल्लीं. १९९० चे वेंचणुकेंत सांदिनिस्ता सरकार गडगडलें, तेन्ना होन्डूरसांत शरण घेतिल्ले विद्रोही परत निकाराग्वांत गेले. देशाचो राज्यकारभार १९८२ त आपणायल्ल्या कायद्याप्रमाण चलता. राष्ट्राध्यक्ष आनी विधिमंडळ भौशिक मतदानान वेंचून काडटात. कॅबिनेट नेमणूक करपाचे हक्क राष्ट्राध्यक्षाक दिल्ल्यात. होन्डूरसाच्या राजकारभारांत सैन्याक चड म्हत्व आसा.

अर्थवेवस्था: अर्थीक मळार होन्डूरस हो लॅटीन अमेरिकेंतलो सगळ्यांत फाटासार देश. शेतवड हो देशांतलो चड म्हत्वाचो वेवसाय. देशांतले अर्दावयर लोक शेतवडींत वावूरतात. देशाक चडशी येणावळ केळीं आनी काफी निर्यातीसावन मेळटा. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक केळ्यांचो उद्देग अमेरिकी कंपन्यांनी सुरू केलो. त्या उद्देगांत तांणी व्हड गुंतवणूक केल्ली. पूण सद्या हो उद्देग होन्डूरन कंपन्यांनी घेतला. मको हें होन्डूरी लोकांचें मुखेल अन्न मक्याचे पिकावळीखाला हेर पिकावळीपरस चड जमीन आसा. चवळी, कापूस, ऊंस आनी तंबाकू हांचींय पिकां कांय प्रमाणांत घेतात. सद्या गोरवां पोसपाच्या वेवसायाकय म्ह्त्व फाव जालां. नुस्तें, मदेर आनी मांस हांचीय कांय प्रमाणांत निर्यात जाता.

वट्ट कामगारांतले सुमार तिसरो वांटो कामगार सर्वीस उद्देगांत वावुरतात. घाऊक (wholesale) आनी किरकोळ वेव्हार हो देशांतलो मुखेल सर्वीस उद्देग. देशांतलो म्हत्वाचो वेपार म्हळ्यार शेतकी म्हालाची वेगवेगळ्या सुवातींचेर पुरवण करप. निर्मिती उद्देगांत वट्ट कामगारांतले फक्त सातवो वांटो कामगार वावुरतात. निर्मिती उद्देगांत अन्न प्रक्रिया, सोरो आनी शितपेय, कपडो, कागद हांचो आस्पाव जाता.

येरादारीच्या मळारय हो देश फाटींच आसा. डांबरी रस्ते खूब उणे फक्त २% लोकांकडेन मोटारी आसात. शारांतले चडशे लोक बसींनी जाल्यार गांवगिर्‍या वाठारांतले चडशे लोक टांग्यांनी यो वच करतात. होन्डूरान रेल्वे मुखेलपणान फळ कंपन्यो चलयतात. तेगुसिगाल्पा आनी सान पेद्रो सुला ह्या शारांत आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आसात. देशांत स दिसाळीं उजवाडा येतात. तातुंतलें ‘ला त्रिबूना’ हें चड म्हत्वाचें. चडशीं रेडिओ आनी दुरचित्रवाणी केंद्रा खाजगी मालकेचीं. तेगुसिगाल्पा आनी सान पेद्रो सुला शारांतल्या सगळ्या टेलीफोन मार्गांचेर सरकारी नियंत्रण, जाल्यार केळीं उत्पादन भागांत फळ कंपन्यांचें नियंत्रण आसा.

समाजजीण: होन्डूरसांतले ९५% वयर लोक ‘मिस्तिझोस’ (स्पेनिश आनी रेड इंडियन हांची भरसण) आसात. सगळें मिस्तिझोस स्पेनिश भास उलयतात. ते रोमन कॅथलीक धर्मीय. उत्तरेकडच्या केळीं उत्पादन वाठारांनी वेव्हाराखातीर इंग्लीश भाशेचो वापर करतात. होन्डूरसाचे आग्नेयेक सुमार २०,००० मिस्कितो इंडियनांचो राबितो आसात. हो समाज थळावे इंडियन, खाप्री आनी हेर लोकांची भरसण जावन तयार जाला. गारिफ्युना हे लोक देशाच्या वायव्य भागांत रावतात. ही जात सेंट विंसेट ह्या कॅरिबी जुंव्यावयल्या खाप्री आनी आरावाक इंडियन हांची भरसण जावन तयार जाल्या. १७९७ त सेंट विंसेट जुंव्यावयल्या ब्रिटीश अधिकार्‍यानी ह्या विद्रोही लोकांक होन्डूरस जुंव्याचेर हाडून सोडिल्ले. गारिफ्युना लोक चडकरून आरावाक भास उलयतात. ते स्पेनिश आनी इंग्लीश भाशेचोय वापर करतात होन्डूरसाचे उत्तरेकडच्या बे जुंव्याचेर इंग्लीश भास उलोवपी प्रोटेस्टंट पंथीय लोक रावतात. हे लोक गातिफ्युना, इंग्लीश आनी खाप्री लोकांची भरसण जावन तयार जाल्यात. देशांतले सुमार ६०% लोक गांवगिर्‍या वाठारांनी रावतात. हातूंत मुखेलपणान गरीब शेतकामत्यांचो आस्पाव जाता. ते मातयेच्या घरांनी रावतात.

शिक्षणीक मळारय हो देश खूब फाटीं आसा. देशांतले सुमार अर्द्यावयर लोक अशिक्षीत. कायद्यान सात ते बारा वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांक शिक्षण सक्तीचें आसा. पूण ह्या कायद्याचें पालन जायना. गांवगिर्‍या वाठारांनी शाळांची संख्या खूब उणी आसा. देशांत एकच वोश्र्वविद्यालय आसा. तशेंच शेतकी, विज्ञान आनी थळावे संस्कृतायेक प्रोत्साहन वा फाटबळ दिवपाखातीर खाशेलीं विद्यापिठां उबारल्यांत.

- कों. वि. सं. मं.


होमरूल चळवळ:

होमरूल हाचो शब्दश: अर्थ स्वराज्य असो जाता. इ.स. १८८५ वर्सा सावन चलिल्ल्या इंग्लिशांआडच्या भारताच्या स्वातंत्र्यसंग्रामांतल्या बर्‍याचशा ल्हान – व्हड सनदशीर आनी शांतीकायेच्या आंदोलनांतलीच एक म्हणजे होमरूल चळवळ. ही चळवळ सुरू जावन दोन वर्सांतच सोंपली. ब्रिटीश व्दीपसमूहांत आयर्लंड हांच्या संयुक्त राष्ट्र राज्यांत रावपाक केन्नाच तयार नाशिल्लें. आयर्लंडची म्हळ्यार प्रत्यक्षांत फकत उत्तर आयर्लंडचीच स्वतंत्र राष्ट्राची मागणी ‘होमरूल’ आंदोलन म्हणून नामनेक पाविल्ली. ॲनी बेझंट ही धार्मिक आनी सामाजिक स्वरुपाचें कार्य करपी आंग्लदेशीय विदुशी इ.स. १८९३ वर्सासावन भारतांत स्थायिक जाल्ली. इ.स. १९०८ ते १९१३ ह्या काळांत तिणें जायते खेपे इंग्लंडाक भेट दिली. थंय आयर्लंडची होमरूल चळवळ तिणें लागींच्यान पळयली आनी तेच पद्दतीचेर भारतीय स्वातंत्र्याखातीर लढो संघटित करपाचो अशें थारावन इ.स. १९१६ वर्सा तिणें होमरूल लीगाची स्थापणूक केली.

ही चळवळ इ.स. १९१८ वर्सा सुरू जाली. पयलें म्हाझूज