Maćeŕna rěč
Maćeŕna rěč ma w sebi wulku móc. Kajki lud je, što wón mysli a za čim žedźi, što přežiwi a ćeŕpi, što jemu wjeselo cini to a hišće wjacy ćeče do rěče a žórli zasy z njeje. Wona naćišći ludej jeho kharakter, wašnja a nałožki. Hdźež je so Serbam z namocu maćeŕna rěč brała, tam su so rozpušćiłe narodne zwjazki mjez ludom, tajcy su so po času skhilili k cuzemu, doniž njejsu cyle do njeho přešli. A tak smy zhubili serbske splahi a ludy a jenož horstka zwostachmy we Łužicomaj, kupa wosrjedź žołmjaceho morja Němcowstwa, kotrež chce nas póžrěć. Dźensa hišće pozhubjujemy Serbow po stach přez wotkhad do městow, přez zastojnistwa, towaŕstwa a žeńtwy. Přez to wotemrěja mnozy swojemu narodej a słowjanskemu swětej. Što sebi mjez nami Němc na swoju rěč być zda! Našu dźerži za špatnu. Nichtó njeprěje wažnosć nas wobdawaceje němskeje rěče. Čehodla njedyrbjeli ju jako druhu wobkhodnu do čista nawuknyć? Tola njesmě so k škodźe serbskeje wužiwać a trjebać.
Serbska rěč ma w našich ludowych šulach měć centralne stojnišćo. Zcyła započinaju wyšše šule přezahe z wuknjenjom cuzych rěči. Najprjedy ma so dźěćo w maćeŕnej rozwuceć. Pokazuju na tamne dźěći, z kotrymiž w cuzej rěči zcyła ničo zapoceć njemóžeš. Njeje tón čłowjek, tón lud wobžarowanja hódny, haj njezbožowny, kiž swoju maćeŕnu rěč, kotruž wšědnje trjeba, dospołnje njewobknježi? Tajka serbska rěč, kajkuž druhdy mjez Serbami słyšiš, je wonječesćenje maćeŕneje rěče. Hdyž serbske dźěćo w šuli runje telko njemóže kaž němske, zda so we wočomaj němskeho dohladowarja hłupiše być, njedźiwajcy toho, zo wone w swojej maćeŕšćinje wjele duchowneje maćizny wobknježi, kotruž pola němskeho podarmo pytaš. Je dha němska zdźěłanosć wjeŕšk wšeje mudrosće na swěće? Što ma so potom wo druhich Germanach, wo Romanach a Słowjanach dźeržeć? Štóž je sebi njeskaženu a njezranjenu mysl za duchowne derjeměće bližšeho, křesćansku sprawnosć a čuće za naturske a bóžske zasady wobkhował,tón dyrbi samo najmjeńšemu ludej joho njepřikrótšene prawo na maćeŕnu rěč připóznać. Wězo mamy tež winowatosće napřećo statej. Wón žada sebi jenajke duchowne wuwiwanje luda. Tola na woćehnjenju dźěći nima wón njeposrědne prawo. Te słuša staršim. Stat ma jenož tomu dopomhać, štož starši njemóža abo zanjechaja. Swójba ma swoje naturske prawo na maćeŕnu rěč. Teho nimaju stat, cyrkej a šula jej kazyć a brać. Stawy jedneho stata maju so mježi sobu lubować a česćować. Tola wjacy lubosće smědźa sebi domoródni jenajkeho pokhoda wopokazować. Kóždy čłowjek smě po křesćanskej wucbje swój narod najbóle lubować. Z tym pak so cuza rěč a narodnosć njezacpěwa, štož nam naši njepřećeljo rad potykuja. Lubosć k narodej je wola boža. Tohodla mamy jón ze wšěmi dowolenymi srědkami stajnje a wšudźe podpjerać a zakitować. Stóž potajkim ze słowom a skutkom swoju serbsku narodnosć zaprěwa, so maćeŕneje rěče hańbuje, ju wonječesći a potłóčuje, haj hišće druhich k tajkemu hrěšnemu činjenju wabi a tak wot wšěch přistojnych ludźi zacpětemu wotrodźenstwu polěkuje, je najhórši renegat, Judaš na swojim ludźe, je hanjeŕ Boha, kiž je jemu maćeŕnu rěč do erta zašćěpił. Tajcy tež žadnych materialnych woporow za swój lud a narod njepřinjesu, radšo brója zbytny pjenjez za swětne a hrěšne wjesela. Tajkemu je tež wšo jedne, hač je Němc, hač Serb, hač Rus abo Prus; je kosmopolit. Pod kwaklu dotalneho systema w Němskej su Serbja nimo měry narodnje škodowali, a naša maćeŕna rěč bě k prošeŕskej róli, haj k smjerći zasudźena a zatamana.
Wukhod maćeŕneje rěče je naturski, tajke je tež naše prawo na nju. Štóž chcył to prěć, tón by so čłowječej naturje spjećował. Nichtó njeje sebi ju sam dał. Za wšěch čłowjekow je wona jedne z najdróžšich kubłow, kotrež na zemi mamy. Maćeŕna rěč je rěč wutroby a mysle, w kotrejž cyłe duchowne žiwjenje ze swojimi myslemi a začućemi so zjewja. Wona je z wosobu tak něžnje zjednoćena, kaž ćěło z dušu. Štóž ju bjerje a niči, tón torha jednotliwcej kaž ludej častki z duše. Kóždy lud ma swjate prawo na swoju rěč, a byrnjež mjeńši był. A tele naturske prawo je pola wšěch ludow jenajke. Njech kóždy, pola kotrehož narodne čuće njeje hišće cyle pohłušene a podušene, sam rozsudźi, hač wón wupad na swoju maćeŕnu rěč jako hórku njeprawdu njezacuwa. "Móc dźe přez prawo!" Tak rejachu něhdy hakatistojo a wšoněmcy. A Bohu dźak, jich rohi njerostu wjacy hač do njebjes. K tomu słušeše kharakter: před nimi, před wyšnosćemi a predstajenymi swojeho serbskeho zmyslenja a narodneho přeswědčenja so njetajić. Z dobrym přikładom bechu a su nam naši wótčincojo. Hdyž budźa Serbja wšě swoje dźěło a skutki po tym posudźeć, hač su we wšim k lěpšemu a k wužitkej naroda, potom budźe s nimi tež lěpje.
- Author: Jurij Słodeńk (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-86.html