სამარგალო*
| სამარგალო* by |
| * თანგილი რე ქორთული საგურაფოშე, ნამუში რედაქცია რე გაზეთი „მაცნე." გინმათანგალი ნარგიზა ბასარია |
I
სამარგალო ართ – ართი უსქვამაში კურთხუ რე. ნამსჷთ უკებუ რიონიში, ცხენიშწყარიში, ინგჷრიში დო უჩა ზღვაში მოსანძღო ტერიტორია.
ელგოს სამარგალო ჯოხო, ნამუში დუდო სადადიოშ მანჯღვერეფი დადიანეფი რდესჷ.
ორთაში დო არდგილიში პიჯალეფიშ გურშენი სამარგალოს ლამე, ტიბჷ ჰავა რე, ხერენსჷ ბრელი სიტჷბაშ მოჸოროფე კულტურა – ჩაი, დაფი, ციტრუსეფი, ფეიხო, კივი დო შხვა.
სამარგალო გჷშეგორუ მალწყარეფით, თვალირი რე 2441 დიდი დო ჭიჭე მალწყარი. უგჷრძაშო იკოროცხუ ხობწყარი, ტეხირი, აბაშაწყარი, ინგჷრი, რიონი ცხენწყარი.
წყარონტიუეფშე პალიასტომიშ ტობა დო ჯვარიშ წყარონტირუს დიდი ოფუტეშ დო ორთაში თხილუაში შანულობა უღუ.
სამარგალო არძაში უმოსი ინწჷრო დოხორელი რეგიონი რე ობჟათე კავკაციას მუში 9 ნოღათჷ დო 365 ოფუტეთ.
მარგალეფი ართ–ართი ჩხვიჩხვიჯვეშ ტომი რენა. თინეფქ ამდღარდღაშა ქჷმიჸუნეს ნინა, ნამუდგათ კინოხშე იჩიებუდეს. თი ნინას ზანური ვარა მარგალური ჯოხო.
სამარგალოში ოფუტეშ ტრადიციული დო მანჯღვერი ნაკვირტეფი რენა: მეჩაიობა, მეციტრუსობა, მებაღობა, მებინეხობა, მელაიტობა, მეორტვინობა, მეჯოგობა (მეკამბეშობა, მეჩხოვლობა, მეცხენობა, მეთხალობა), მექოთომობა, მეღორღონჯობა, მეკვატიობა, მეფსქალობა, მეაბრეშუმობა.
სამარგალოს მებინეხობა მოჯინჯე ტრადიციული კულტურათ იკოროცხუ. მებინეხობას გჷრძე ისტორია უღუ ასე სამარგალოს რე გოსჷმელი ბინეხიში ჯიში იზაბელა.
მარგალეფსჷ ოჯახის ბრელი ორინჯი ჸუნა დაბალი არდგილეფს ჩხოუ დო კამბეში უკებუნა, მარა ლაკადა არდგილეფს –თხა დო შხური.
II
მარგალიში ღარტაკიში ოზე–კარს დიდი არდგილი უკებუ. ოზეეფი გობლარჯელი, მჷკოლუაფირი დო დოლოთ ფორილი რე. ოზეს მარგალური ჯაში ჸუდე–ოდა გედგჷ გვიხეფს. ბოკონეფს გერნაფილი, ყამბარით დო კრამეტით გჷნორთვილი. ოდას ბუხარი მჷკოდგ. ასქვამენს აბარწა დო ოზეში წოხლე ინჭა.
მარგალეფიში ტრადიციულ მჷკაქუნალო იკოროცხუ ღატაკიში დინოხოლე მჷკაქუნალი ჸუდეში ბზინგი დო აფხათჷ ნაშუა გჷრძე ბამბეში ფორჩა, ნამუს ჯოხოდჷ ბამბაზია“. ბამბაზიაში გალე შალიში დო ვარა შევროში ღართი დო კაბა გჷნაქუნდესჷ. კუჩხის მაძუდეს ინწჷრო ჭიჭე ქუდი დო თიში ბაშლაყი.
ოსურეფიში მჷკაქუნალი რდჷ გჷრძე კაბა, ნამუს დინოხალე ნაშუა გჷთაქუნალ უღუდჷ. დუდის გიორთუდეს სუმ კუნთხურ აბრეშუმიში ქიცა.
სამარგალოსჷ ახალი წანას მარგალეფი დღასანწალო დოხვადჷდესჷ თი დღაშო ტრადიციულ ქუჩუჩის აკეთენდეს. თიშო გჷშაგორჷნდეს თხირიშ დო ვარდა ძეძვიში ჯას. საქუჩუჩო ბირკის დიო დაჩჷხრს გოუჭუნდესჷ. ტყების ქემერანდეს დო გოთოლუას დიჭყანდეს ქუჩუჩიშ. გჷნათოლა ოკო რდჷკო გჷრძე დო კაკუჩელი.
ქუჩუჩის უმოსო 1–2 მეტრაში სიგჷრძაშის აკეთენდეს. ნდიდარი ფანიეფი აკეთენდეს ქუჩუჩის, ნამუთ ოდაში ორთვალიშა ანჭჷდჷ. ქუჩუჩიშ დუდის ოთხო ბურიწუნდეს, დინოხოლე ჯვარედულო მჷთარღვანდეს ოთხი ბირკის, ნამუს მონტებული სანთელეფს მჷკაჭაბუანდეს ქუჩუჩის აბრეშუმიშ ძაფით ხილს, გემუანეფს, ვარჩხილს დო ორქოულობას მჷკაბუნუანდესჷ. თეცალი მონწყილი ქუჩუჩის ფანიაშშ უნჩაში ართი კუნთხუსჷ კჷნოდგჷნდჷ.
III
სამარგალოში დუდი ნოღათ იკოროცხუ ზუგდიდი. თინას მალწყარი ჩხოუშიაშ ჟირხოლო კონჩხი უკებუ. მუში ბოლო მანჯღვერიში დავით დადიანიში დო თიში ოსურიში ეკატერინე ჭავჭავაძეში სახელშა დეჩხვიჩხვუ დომფალა დო არხაბა პარკიქ. დიდი ისტორიული დო ეთნოგრაფიული შანულობა უღუ მუზეუმს. ნამუსთ მიკე–მიკე გოჸუნს ბაღი.
ოარქიტექტურე ძეგლებშე ჩევენერი შანულობა უღუ დადიანბორჯიში კარიში ეკლესიას დო იკოროცხუ სახენწჷფოში ზღვაში ჭიშკარო.
ჯვ. წ. ე. I უკუნიშ მახორუ ბერზენი გეოგრაფი სტრაბონი ფუთის შინანს მუჭო კოლხეფიში ოვაჭარე ცენტრის, მიკე–მიკე მალწყარი, ტონბა დო ზღვა გოჸუნაფილსჷ. თარღია რე, ფუთიქ გიძინჯ ტერიტორიათ. მარა ამდღა ხოლო თე წყარეფიში (მალწყარი რიონი, პალიასტომიში ტონბა დო უჩა ზღვა) მოსანძღო რე. XIX უკუნი ნოღაში დადალუაში ფარანო იკოროცხუ.
მარტვილიში მონასტერ რე ოფუტე მარტვილს. თინა მაართათ VII უკუნს უკეთებუნა.
მონასტერს ჸოფე კათედრა – დარინჯი დუდი ეპისკოფოსიში. ნამუსჷთ ჯოხოდ ჭყონდიდური. ზიტყვა „ჭყონდიდური“ მარტვილიში სახელშე მოურს. ექშას თისჷ ჭყონდიდის უძახჷდეს.
ჯარი ლჷმაშა მეურდჷ. ჭყონდიდური ეპიკოფოსი თისჷ ხეს ჯვარი დაკინებულო ეწოჸუნდჷ.
ფუთიში გარდა არძაში უმოსი ექშაში ნოღათჷ იკოროცხუ ეგრისიში ნანანოღა ჯიხანქუჯი (ნოქალაქევი), ნამუში ნატახეფი წყარმალი ტეხირს რე დოსქილადირი.
სამარგალოშ ტერიტორიას ბრელი კურორტეფი რე. თინეფშა მუშურს ლებარდე, მალთაყვა, მენჯი, ნოქალაქევი, სქური, ანაკლია დო შხვა.
კოლხეთიში ნაციონალურ პარკი სამარგალოში უნიკალური არდგილი რე. ნამუსჷთ უკებუ თიში დიდი ელგო.
სამარგალოში არხაბა ექშაში ისტორიული კულტურაში მაძირაფუ რენა მანჯღვერხუროში ძეგლეფი: ნოქალაქევი... ისტორიული ჸულე – ნოღა, მალწყარი ტეხირიში კვარჩხანი კონჩხის რე დო სენაკიში რაიონო იკოროცხუ. III უკუნს ნოღას არქეოპოლისი ჯოხოდჷ (ჯვეში ნოღა). თინა სუმო რდჷ გორთილი. VII უკუნს ნოღა არაბეფქ გაღატაკესჷ ს. VII-VIII უკუნეფს ოდიშიში დუდო დადიანეფიში რეზინდეცია რდჷ.
წალენჯიხაში მონასტერი ... შქა უკუნიშ მანჯღვერხურონული გუძუბა არდგილს მჷკოკეთჷ.
სამარგალოში დუდიქჷ ზოჯ კოსტანტინოპოლშე მოჸუნაფა მახანტალი კორ მანუელ ევგენიკკოსიში. ჩევენერი რე მაღალი პროფესიული დონეთ მონასტერიშ ნახანტეფი. ნამუთ XIV უკუნიშ ნამუშერო იკოროცხუ.
პალიასტომიში ტონბა ... უჩა ზღვაში კონჩხის ნოღა ფუთიში ხოლოს რე. თიშა მუშოურსჷ ჭიჭე მალწყარეფი ...ფიჩორი, შავწყალა დო თხორინა, ტონბაშე გჷშოურს მალწყარი კაპარჭინა, ნამუთჷ უჩა ზღვას მიაძინუ. პალიასტომიში ტონბა შხვა ტონბაშე უმოსო რე დინდარი ჩხომით. თინა დიდი მახვამლაფარი ჩხომეფით ხოლო რე გოსიმელი.
შორი ექშას პალიასტომიში ტომბაქ უჩა ზღვას გეგმართ დო ტონბათ გინირთჷ. ამდღა თინა ზღვაშე ჟირი კილომეტრიში სიგანაში ქვიშაში ზოლით რე გჷმორთილი.
დომფალა– ქვერსემი ბაღი.
არხაბა – ნდიდარი.
შანულობა– მნიშვნელობა.
ჩევენერი –გჷშაგორილი, განსაკუთრებული.
ექშას – ჯვეშო, ჯვეში დროსჷ.
თარღია რე – მართალი რე, გასაგები რე.
უკუნი – საუკუნე.
ლჷმა – ჩხუპი.
ელგო– არე–მარე.
მანჯღვერიხურო–ხურო, ნამუ ირფელშე ფიგურეფს გიშეჸუნანს.
ბაშლაყი– ვარე მარგალურ ზიტყვა მოურს თურქულისე. ბაში–დუდი. ლიკი–ნოჭკერი.