Гортладоръясӧд

by Тима Вень

Туйын

...Кольӧны вояс:
(Гашкӧ нӧ, уна на сэтчӧдз...)
Кӧрт туйяс орйӧдлас вӧрнымӧс...
Суднояс-карабъяс локтасны
Миянӧ Вой саридз кузя...
Лэбавны-чилъявны кутасны
Шемӧсъяс — аэропланъяс...
«Чукӧстчӧм». 1921ʼ во.

Арся вой. Дзурс пемыд! Быттьӧкӧ сюрс вой ӧтлаӧ суктӧма... Зэрӧ... Няйт. Увсянь и вывсянь кӧтӧдӧ. Кӧдзыд. Бррр!..

Мунам. Ог мунӧй, а веськыда кыссям! Вӧвъяс бок шӧрӧдзныс няйт питі уйӧны. Телега гӧгыльяс (тюрны тай эськӧ найӧс лӧсьӧдӧма да, он, гашкӧ!), юр вывтіныс няйт пиын, варгылясьӧны дыша.

Вӧлӧк. Ветымын сюрс метра вӧлӧк! Ветымын сюрс метр пасьта оръявлытӧм пемыд коз вӧр! Туй потас оз тӧдчы. Кималас мунам.

— Ӧльӧш! Ноко видлы плеть пунад — эмӧсь абу нин вӧвъясыд, — шуыштлан, нинӧм керныд да, колльысьысь ёртыдлы.

Ӧти югӧртор весиг некысь оз усьышт. Шуштӧм. У-у-у... да ещӧ ӧд сэтчӧ содтӧд ош чуалан дыр.

А няйтнас резӧ, резӧ... Зэрыс — кисьтӧ, кисьтӧ... Мыськӧ чужӧмтӧ, пожъялӧ тушатӧ дзоньнас: визувтӧ тош кузя, визувтӧ сой кузя... а сюрса лы кузяыд — шорӧн нин мунӧ. Бррр... додь тырным ва! Довъялан сэні, быттьӧкӧ ваннаын, джынвыйӧ лыбӧма тушаыд.

Шобрӧдлӧ. Вӧтыс и вемӧсыс ӧтлаӧ кысьӧ...

Ы-ы-ы-з-з-з... — бу-у-у-з-з-з… ы-ы-ы-з-з-з... — бу-у-у-з-з-з... Саридз гы вывті гигант паракод суналӧ-мунӧ. Слуда кодь гыяс ызгӧны борт сайын. Каюта пытшкӧсын шоныд. Лайкйӧдлӧ небыда-небыда, вукӧдмӧн небыда...

А телега гӧгыльяс помала кыптӧны-вӧйӧны, вӧйӧны-кыптӧны гуранысь гуранӧ: ыз-з-з — бу-у-у-з-з... ыз-з-з... — бууу-з-з-з...; ы-ль-ль-ль... — бр-у-у-у-ль...

Водзӧ вӧтӧдӧ (вӧтасьӧдӧ), юр вемыд гудралӧ-сӧрӧ. Каститчӧ. Локтӧны, кытыськӧ пемыдсьыс петӧны, син водзад вуджӧръяс, чужӧмъяс сувтӧны.

Со, тонӧ, кутшӧмкӧ бубуля — зэв ыджыд, сьӧд! Чужӧмыс — са! Ачыс мыйкӧ зэв ёна вӧнясялӧма сюмыс тасмаясӧн — кузьмӧс и вомлала, тасма кузяыс гижӧдъяс: «туй проект», «туй проект», «туй проект» — быдлаын. Код нӧ тайӧ татшӧмыс?! Коркӧ нетӧ-нетӧ матыстчис да кымӧссьыс лыдди: «Коми му», зэв гырысь шыпасӧн гижӧма. Сы гӧгӧр кодъяскӧ жӧдзӧны ёна, мутипиян моз мыччасьӧны ӧтарсянь, мӧдарсянь, эльтӧны быттьӧкӧ сійӧс. А сійӧ дуввидзӧ сулалӧ — чужӧм оз вежсьы...

Восьті синмӧс — керӧс бокша; вӧвъяс сулалӧны, пошкӧны. Водзвылын зэв джуджыд, кымӧрӧдз, коз пу сулалӧ. Со тай коді бубуляыд вӧлӧма! А войыс!.. А вӧрыс! А туйыс! — дор ни пом, пыдӧс ни вылыс, бӧри ни водзи — оз тыдав; кад ни час, ылі-ӧ-маті — ог тӧдӧй, пемыдас-ӧ, няйтас-ӧ, кодас пӧ вошӧмаӧсь ми — он нин и янсав; мунам-ӧ, кывтам-ӧ — оз нин нинӧмыс тӧдчы; гудрасям, быглясям, суналам сук небыд пемыдас.

Сайкавлан вӧтсьыд, тірзьыштан-кынман да бара вунӧдчывлан. Ӧти секундӧн син пырыд чардби моз мунасны уна, уна, быдсяма пӧлӧс, туйясыс-ветласыс: паракод каютаяс — югыдӧсь, кӧрт вагон купеяс — кыпыдӧсь, трамвайяс — зымгӧны, автомобильяс — югыд синмаӧсь, автобусъяс — онь ни бус мунасны улича кузя!.. Электричество лампаяс жӧдзӧны син лапӧд улад... Инженеръяс, техникъяс мунігмоз син вылад усьлӧны... Морт чужӧмӧн пасьтасьӧм проектъяс кузьысь-кузь сувтласны водзвылад!..

«Дд-нь-нь-нь...» — кылӧ пель сі пӧвстӧ дзугсьӧма тіньгӧ сёр арся ном... Номйыд сійӧ меным абу нин ном. Кыла ме мӧдтор. «Бррр-нь-нь... Ж-р-р-р... Брр-ньньнь...» Кӧнкӧ зэв вылын енэжас кылӧ жуньгӧ-лэбӧ аэроплан... Дзуркйӧ (сверлитӧ) чугун-кӧрт ныр гӧчнас сынӧдсӧ, плаввидзӧ шевгӧдӧм бордъяснас. Сар! Абу ном сар, а сынӧд сар. Гӧгӧрыс лӧӧз, лӧӧз туй ордымыс сылӧн! Вӧр-пуыс кок увтіыс визь... кольӧ ӧдйӧ: кымӧръяс паныдӧн садьтӧгныс мӧдарӧ лэбзьӧны... Кылӧ варовитӧны-сёрнитӧны кодъяскӧ кыкӧн сэтӧні мунысьяс:

— Пажнайтны пӧ Мӧскуаӧ воам. Гӧлӧсныс дзик тӧдса, да ог вермы тӧдныыс коді. Сэсся ӧтикыс, кылӧ, юалӧ: «Опонь!»

Мӧдыс: Мый?

Ӧтикыс: Кыті нӧ нин ми мунам?

Мӧдыс: Огӧ жӧ мунӧй! Лэбам да.

Ӧтикыс: Тӧда эськӧ лэбам да, кытіджык-а? Кутшӧм местаті?

Мӧдыс: Кутшӧм местаті?! Огӧ ӧд, буракӧ, Сордъёль нюрӧд! Кымӧр сайті тай.

Ӧтикыс: Тӧда эськӧ кымӧр сайті, небесаті, да мый весьтті-а?

Мӧдыс: Мый нӧ миянлы весьтыд! Эн пов, огӧ ӧд нюрас сибдӧй, телега гӧгыльным мырйӧ оз крукась ни... Мый тӧждысьныыс.

Ӧтикыс: (дӧзмӧ да сьӧлыштӧ). Тьпу!..

Мӧдыс: Вай, зонмӧ, эн сьӧлась — кодлыкӧ юр вылас веськалӧ.

Ӧтикыс: Мун да сэсся тэкӧд и сёрнит!

Мӧдыс: Мыйла оз позь?

Ӧтикыс: Сійӧн тай оз позь, мӧдарӧ бергӧдан да...

Мӧдыс Ог жӧ мӧдарӧ!

Ӧтикыс: Он тай!..

Мӧдыс: Ог, дерт. Тэ юалан: кыті пӧ лэбам? Ӧні оз тыдав да, сійӧн и ог висьтав.

Ӧтикыс А мыйла нӧ оз тыдав? Ӧнтай тай нӧ тыдалӧ вӧлі?

Мӧдыс: Ӧнтай. Ӧнтайнад ӧд кымӧрсьыс уліті лэбим да сійӧн, а ӧні кымӧрсьыс выліті лэбам да...

Ӧтикыс: А мыйла нӧ эськӧ ӧні кымӧр увтіыс ог лэбӧй, эськӧ ставыс му вывсьыд тыдаліс?

Мӧдыс: Йӧй! Он ӧмӧй аддзы, кутшӧм кыз кымӧрыс сэні, зэран кымӧр. Улыстчам кӧ ӧд, и кӧтӧдас миянӧс. А ӧні со косӧсь.

Ӧтикыс: Ха-ха-ха!.. — вак-вак серӧктіс нимкодьысла юасьысь. — Со мыйла вӧлӧм! Ӧнія йӧзыдлы тай, пиӧ, оз ков лэбув: зэрӧ кӧ, сӧмын кымӧр саяс качӧдчы дай!..

Сідз вӧлі лӧсьыда вӧтася да, вак-вак серӧктӧм шыыс вомдзаліс вӧтъясӧс менсьым, дай садьми. Садьми вемӧсӧдз: пель водзын пыр на кылӧ тіньгӧ сёр арся ном. Дӧзми. (Вот эськӧ тэнӧ босьт да швачкы, мед весиг лы ни ку тэнад эз коль! Аддзӧма жӧ ӧд лэбув — пельӧ пырӧма!)

А туй пӧлӧн няйтыс резіс, резіс... А кымӧрыс зэрис, зэрис, зэрис... Кӧдзӧдіс юр вемӧс, кынтӧдіс сьӧлӧмӧс.