Page:Konkani Viswakosh Vol3.pdf/767

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

वायट परिणाम जालो.तेखातीर शासनान १९८२ वर्सा पेसो ह्या चलनाचें ६३टक्क्यांनी अवमूल्यन केलें.त्याच वर्सा मींगेल हुतार्दे हो अर्थीक विशयांतलो तज्ञ अध्यक्ष जालो.ताणें शेतकी,उद्देग-धंदो तशेंच भौशिक मळार कांय प्रमाणांत सुदारणा घडोवन हाडली.पूण बेकारीच्या वाडट्या प्रमाणाचेर आळो घालपाक ताका अपेस आयलें. हाका लागून ताका उग्र पंगडाकडच्यान खूब विरोध जालो.१२ऑगस्ट १९९२ ह्या दिसा मेक्सिकोन अमेरिका आनी कॅनडा कडेन ‘नॉर्थ अमेरिकन फ्री ट्रेड ऑग्रीमेंट’ (NAFTA) ही अर्थीक कबलात केली. १ जानेवारी १९९४ ह्या दिसा ‘झापातिस्ता नॅशनल लिबरेशन आर्मी,ह्या पंगडांतल्या गोरिलांनी दक्षिण मेक्सिकोंत सरकाराआड उठाव केलो.२ मार्च १९९४ दिसा सरकारान तांचेकडेन तात्पुरती शांतता कबलात केली.उपरांत २३ मार्च दिसा लुईस डॉनाल्डो कोलोरिओ मुरिएट्टा ह्या रेव्होल्यूशनरी पक्षाच्या अध्यक्षीय उमेदवाराची प्रचाराक गेल्लेकडेन हत्या जाली. हाका लागून ऑगस्टांत फेरवेंचणूक जावन रेव्होल्यूशनरी पक्षाचोच उमेदवार अर्नेस्टो झेदिल्लो पोन्से द लिओन हो अध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो.१९९५ त देशाची अर्थीक स्थिती परतून इबाडली.पूण अमेरिकेच्या आदारान तातूंत थोडीभोव सुदारणा करपांत आयली. ऑगस्ट १९९६ त पॉप्युलर रेव्होल्यूशनरी पंगडान सरकाराआड परतून उठाव केलो.१९९७त जाल्ले काँग्रेसीचे वेंचणुकेंत इन्स्टिट्युशनल रेव्हॉल्यूशनरी पक्षाक पुराय भौमत मेळळेंना.


मेक्सिकोच्या लोकशाय प्रजासताक संघराज्याचें शासन १९१७ च्या वेळच्या वेळार सुदारणा केल्ल्या संविधानाप्रमाण चलता.देशांत ३१ राज्यां आनी मेक्सिको सिटी हो एक संघजिल्हो आसा.ह्या सगळ्या राज्यांचे मेळून देशाचें संघराज्या जालां. १८ वर्सांपयल्या सगळ्या नागरिकांक मतदानाचो हक्क आसा.राश्ट्राध्यक्ष हो राज्याचो आनी शासनाचो घटनात्मक मुखेल आसता. ताची ६ वर्सांखातीर वेंचणूक करतात.मंत्रिमंडळ,वरिश्ठ सैनिकी आनी प्रशासकीय अधिकारी हांची नेमणूक राश्ट्राध्यक्ष करता.नॅशनल रेव्होल्यूशनरी इन्सिट्यूशन हो राश्ट्रीय पक्ष आसा.मेक्सिको सिटी ह्या संघजिल्ह्याचेर,राशट्राध्यक्ष राज्यपालाची नेमणूक करता.गर एक राज्याचें स्वतंत्र संविधान आसून थंयचो राज्यपाल ६ वर्सांखआतीर वेंचून दितात.राश्ट्राध्यक्ष देशांतल्या सर्वेच्च न्यायालयांतल्या न्यायाधीशांची ६वर्सांखातीर नेमणूक करता.पूण ताका वरिश्ठ गृहाची मानयताय आसची पडटा.


अर्थीक स्थितीः पेसो हें मेक्सिकोचें चलन आसा.बँक ऑफ मेक्सिको ही मध्यवर्ती बँक आसून १९८२ वर्सा देशांतल्या खाजगी बँकाचें राश्ट्रीयीकरण जालें.


देशाच्या उद्देगीक क्षेत्रांत कारखानदारी,कृषिउद्देग,खणकाम,खनिज तेल.रसायन उद्देग,बांदकाम उद्देग आनी सर्वसामान्य सेवा उद्देग अशे मुखेल घटक आसात.तातुंतले मोटार गाडयो,पोलाद,खनिज तेल,रसायन उत्पादनां आनी खतां हे विकसित अशे राश्ट्रीय उद्देग आसात. पर्यटन होय म्हत्वाचो आनी विकसत उद्देग आसा. देशाचे निर्यातींत चडकरून अशुध्द खनिज तेल,काफी आनी मोटारगाड्यो; आनी आयातींत मको,कड्डणां,येरादाराचीं साधनां, यांत्रिक उपकरणां हांचो आस्पाव जाता. देशाचो आंतरराश्ट्रीय वेपार चडसो अमेरिका, फ्रांस,अस्तंत जर्मनी ,ग्रेट ब्रिटन ह्या देशांकडे चलता.

पावसाचें प्रमाण कमी आशिल्ल्यान देशांतली सुमार ८०% जमान शेताक उपकारना.मको हें हांगाचें मुखेल पाक आसून ताच्या फाटल्यान कड्डणां आनी गंवाचें पाक येता. तशेंच कापूस ,ऊंस,वाटाणो,काफई आनी भाजीपालो हीं नगदी पिकां देशांत येतात .संत्रीं,केळई .लिंबू,अणसां,सफरचंद ,द्राक्षां,आंबे ह्या फळांचेय उत्पादन घेवप जाता. काफी आनी साकर हांची निर्यात जाता.देशांत रानाचें क्षेत्र ४८१लक्ष हेक्टर इतकें आसून पाइन ,स्प्रूस ,सीडार ,मॅहॅागनी,रोजवुड,लॉगवुड हे रूख हांगा मेळटात. देशांतलें लाकूड उत्पादन आनी नुस्त्याचें उत्पादन म्हत्वाचें आसा.ताल्ले,सुंगटां,मोरी अशे तरेचें नुस्तें हांगा मेळटा.देशांतलें सैमीक तेल आनी वायू हांचें उत्पादन व्हड आसा. १९३८ वर्सा तेला -खणींचें राश्ट्रीयीकरण जालें. तेलाचें उत्पादन,शुध्दीकरण आनी विक्री ह्या कामांखातीर स्वतंत्र शासकीय यंत्रणा आसा. मेक्सिकोच्या आखाता लागसर तशेंच देशाचे आग्नेयेक आनी दक्षिणेक सैमीक वायुचे आनी तेलाचे व्हड सांठे मेळ्ळ्यात . दर्यांत तेलाच्यो बांयो आसात.दगडी कोळशाचे सांठेय खूब आसून तांचो दर्जोय बरो आसा. शिंसें, तांबें,जस्त ,लोखण ,गंधख ,मँगनीज हींय खनिजां मेळटात.


देशांत वेपारी संघटना आसून दर एक उद्देगाखातीर आनी वेपराखआतीर ते ते संघटनेचें सदस्यत्व गरजेचें आसता. कामगार संघटना काम करतना , सत्ताधारी पक्षाचो एक अधिकृत घटक म्हूण वावुरता .चेंबर ऑफ कॉमर्स तशेंच इंडस्ट्रियल चेंबर्स ह्यो तातुंतल्यो व्हड संघटना आसात.

मालाची वाहतूक आनी प्रवासी सेवा हांचेखातीर जलमार्गाचो खूब उपेग जाता. देशांत दूरध्वनी आनी तारायंत्र सेवा उपलब्ध आसून ती शासनाचे अखत्यारींत आसा.मेक्सिको सिटींतल्यान खूबशीं दिसाळीं उजवाडा येतात. ही सगळीं नेमाळीं स्पॅनिश भाशेंत आसात.


लोक आनी समाजजीणः अॅझटेक ,माया ,झपोटेक ह्यो भारतीय जमाती आनी स्पॅनिश वसाहतकार हांच्या वांशिक- सांस्कृतीक मिश्रणांतल्यान मेक्सिकोंतलो सध्याचो समाड तयार जाला. तातूंत गांवगिरो ,शारी,प्रादेशीक आनी हेर वर्गनिदर्शक अशे समाजीक वर्ग आनी तांचीं खाशेलपणां दिसून येतात. देशातले चडशें लोक रोमन कॅथलिक पंथाचे ९२.६% आसून प्रोटेस्टंट पंथाचे ३.३% आनी हेर धर्माचे ४.१% लोक आसात. ख्रिस्ती धर्मगुरूंक प्राथामिक शाळा काडपाक बंदी आसा. हांगा प्राथमिक आनी माध्यमिक शिक्षण सक्तीचें,फुकट आनी धर्मनिरपेक्ष आसा. मेक्सिको शारांतलें राश्ट्रीय स्वायत विद्यापीठ