Lifajenäd cifala telid Volapükanefa
‚Albert Bernhard Theodor Sleumer‛ pämotom tü dödel: 1876 gustul 3 in ‚Osnabrück‛ (Hanofän) asä son tedajuladilekana: ‚Hermann Sleumer‛ († 1882) e jimatan omik: ‚Anna Von Bruchhausen‛. Fat omik älicinom de famül Nedänik za 1800 lü ‚Freren‛ (Hanofän) inütevöl, mot omik († 1916) ädutof lü dafamül noubik Pomeränik mu bäldik: famül ofik ye äbelödon sis 1750 cödätäni: ‚Stovern‛ nilü ‚Ölde‛ in Vesfalän.
Tidi balid ‚Albert Sleumer‛ ägetom in leglügätajul di ‚Osnabrück‛, keli ävisitom de lifayel: 5½ jü 8½ oka. Ün pasat yela: 1885 pälasumom ini klad mälid ela ‚Gymnasium Carolinum‛ tatik motedazifa oka. Gümnad büikumo bijopoik, täno regik Preusänik, at rigikon de fün jula fa lampör: ‚Karl‛ Gretan ün 804 p.K. El ‚Sleumer‛ älüvom pos visit zülyelik ün 1894 stidoti asä bitüran ven älabom bäldoti lifayelas 17½ ed ävisitom „kadämi regik“ ettimik, nu tataniveri, in ‚Münster‛ (Vesfalän), kö ästudom nolavis filosopik, godavik, pükavik, sevabo Deutäna-, Fransäna-, Lingläna- e Litaliyänapükis, ed i jenavi. Yumätü atos äfövom studi okik in niver di ‚Würzburg‛ (Bayän), ed ädalilom us b.v. spikädatidodis dö got, Vöna-Deutänapük, Vöna-Linglänapük e sanskrit. Pos yel fovikum ävisitom niveri di ‚Tübingen‛ (Vürtän) kö ästudom i provansali. Ün yels: 1894-1897 ifinükom studis godavik büdülik okik, ab, bi äbinom nog tu yunik pro daget kultasaludükama, äkanom no nog nügolön ini kultanaseminar in motedazif oka. Sekü atos ägolom lü niver di ‚Kiel‛ (Jlesvigän-Holstän), kö ädalilom plä pükav Fransänik e Deutänik tidodi Litaliyänapüka, ed älonülom stabi pro dokikamapenot okik tefü dramats valik de ‚Victor Hugo‛.
De fluküp yela: 1879 jü fluküp yela fovik älabom in kased: ‚Orphem‛ nilü ‚Bruxelles‛ (Belgän) asä dugälan sonas reigäna-grafa: ‚François De Grunne‛ († 1926) pöti ad preparön büvobodi pro dokikamapenot pükavik okik, ed ad lärnön kosädapüki Fransänik. Posä ifidunam nog in ‚Paris‛ in bukemöp netik vestigis lätik dö säkäd di ‚Hugo‛, ädokikom tü 1899 gustul 3 in niver di ‚Tübingen‛ ko stimaläod: ‚bene‛ (= gudiko) ad ‚Dr. phil.‛ Vobod omik äpubon pebükölo me tiäd: ‚Die Dramen Victor Hugos. Eine literarhistorische und kritische Untersuchung‛ (= Dramats ela ‚Victor Hugo‛. Vestig literatajenavik krütik.) ‚Berlin‛ 1901. Dabüköp: ‚Emil Felber‛. Jölplifät, pad[1] XXVIII e 368.
Ün pasat yela: 1900 änügolom ini kultanaseminar bijopik di ‚Osnabrück‛, keli äl"vom pos yel bal, posä idagetom mäkotami saludik. Pos atos äjäfom dü yels fol me lanikäl e tid yunanefa. Sekü vip omik bijop de ‚Osnabrück‛ älivodükom omi, dat ökanomöv duinön in niver di ‚Bonn‛ e tataxami pükavik e dagetön us diniti dokana Godava. Xami balid äbenoduinom tü 1907 mäzul 2 ko stimaläod: ‚bene‛ (= gudiko), e dokikamaxami tü 1907 gustul 5 ko stimaläod: ‚magna cum laude‛ (= ko lob mu gretik), posä ilofädom dokikamapenoti mö pads 526 dö südöfayegäd: ‚Die Mitwirkung zur Sünde des Nächsten. Eine historisch-theoretische Abhandlung‛ (= Kekodäd ad sin kemena. Penot jenavik teorik.).
Yelis de 1907 jü pasat yela: 1909 ‚Sleumer‛ äfelifädom asä tidal pö realagümnad zifik in ‚Osnabrück‛ e pö gümnad bijopik in ‚Hildesheim‛ (Hanofän). Ün yelalaf hitüpik ädunom studatävi lü Linglän, Skotän e Lireyän. Posä picälom ün fluküp yela: 1909 pö el ‚Gymnasium Antonianum‛ tatik in ‚Vechta Loldänburgän‛) asä tidal e latikumo asä profäsoran, ädagetom ün 1911 studalivodi dü yel lölik bal, ed äbetävom Brasiläni, Luruguyäni ed i Largäntäni, ed ün nifüp Lingläni e Literyäni. Sis yel: 1901 äpübom penädis gretikum zao 30, dilo rigapenädis, dilo tradutodis, dilo bevobodis, bevü kels julabuks ömik äbinons; zuo älautom penotis nolavik mödik in delagaseds e periodapenäds.
Ün golayel ela 1916 ägetom cali dilekana lükiona: ‚Hildegardis‛ in ‚Bochum‛ (Vesfalän), kel dü cifam omik pälovesumon büiko fa zif, e latikumo fa tat. Demü roinamaläd, keli äbadükumons tutöbidams dulik dü yels volakriga balid, ‚Sleumer‛ ün 1925 äkoedom pänsionön oki, ed äkanom pos dasaunikam staböfik maläda okik dönufövön vobi literatik oka, desinodön tävis mödamulik lü Litaliyän (1929), Grikän, Türkän, Palästinän, Lägüptän (1930), ed i jäfön demädü Volapük. Täv bal ädugon omi ün 1931 lü Nolüda-Merop ed ün 1932 lü sulüda-Merop.
Sis yel: 1892 äbinom as julan diläda löpik löpaotelidklada ela ‚Gymnasium Carolinum‛ di ‚Osnabrück‛ slopan ä födan fiedik Volapüka ela ‚Schleyer‛. In klad at Volapükan labü nem: ‚August Lübbers‛ se ‚Adlum‛ nilü ‚Hildesheim‛ († 1894 setul 5) ädabinom. Atan ün bäldot yelas zao 20 idagetom de Datuval ya titulis: profäsoran e xaman Vpa, ed äbalom nu zü ok ziliko kejulanis ut, kels, u bi äbinoms potamäkikonletans, ud älaboms nitedäli pükavik, älanälikoms pro Volapük ettimo nog floröl. So grups ömik äfomikons julanis Vpa, kels latikumo äbenodistükoms okis asä tidanis, tidalis,... Vpa. Ji-Volapükan no plu yunik, plödakösömiko dunik: jiviudan ‚Henriette‛ vönädo kronalavogana: ‚Hermann Wolter‛ äjelätof grupi Volapükanas yunik, äsä eli ‚Otto Otterstedde‛ (ün 1891 nog tidani Vpa), eli ‚Karl Bodewees‛ (latikumo sanani: ‚Dr. med.‛), eli ‚Franz Baron‛ (latikumo glokatedani grosülik), eli ‚Mayer‛, eli ‚Friedrich‛, eli ‚Hengehold‛, eli ‚Heinrich‛, eli ‚Josef Goeken‛, eli ‚August Lamby‛ (latikumo sanani: ‚Dr. med.‛), eli Hermann Forbeck' (latikumo bankadilekani), eli ‚Laurenz Markers‛ (latikumo bumavani), eli ‚Karl Grote‛ (latikumo sanani: ‚Dr. med.‛), eli ‚Josef Lück‛ (latikumo stükacödalefa-konsälali), eli ‚Karl Hüisking‛ († as kleran), eli ‚Karl Wetzel‛, eli ‚Heinrich Schwegmann‛, eli ‚Hermann Schieffer‛ (latikumo gümnadaprofäsorani), eli ‚Guido Richter‛ (latikumo militasanani: ‚Dr. med.‛), eli ‚Gustav Bölger‛ (latikumo jäfüdasanani rotopäda: ‚Dr. med.‛), sa votikanis, ed äsevof dub potamäkakonlet okik sekü Volapükaspods ai gretiköl ad lanälükön omis ad vob kobädik pro pak Vpa. Noe calöfagased almulik ela ‚Schleyer‛ e penäds retik omik pästudons ziliko, abi kosams vemo liföfiks pälonülons ko Volapükaklubs in Deutän, Lösterän, Litaliyän, Nedän, Fransän e grups in Lamerikän, Sulüda-Merop e Linglän.
Läd: ‚Wolter‛ äbinof dü degyels mödik ji-Volapükan bäldikün tala, ibä ya ün yel: 1881 islopikof go ladälo Volapükamufi, e pistimof fa Datuval me sikots mödik. Stüteds monik de of, de ‚Sleumer‛ e de Volapükans votik emögükons mastali ad büedön bükön go ömis penädas omik. Läd: ‚Wolter‛ äblebof fümäliko fiedik jü deadam oka ün yel: 1912 kol din sublimik. Ägerükotof dili spoda okik in Volapük e gasedis ömik se yels balid Vpa cifale telid.
Ko fred liföfik äreidoy ün yels: 1892-1894 in yelamuns di ‚Schleyer‛ in kaled, vio num nolanas e flenas Vpa su taled lölik pätäxeton mö pösods 3 800 000, e das tumats mödik dasevazötas lobülöl - i se sogods nolavik löpikün - Vpa älobinons. Jenöfo el ‚Schleyer‛ äbinom, pos degtelat steifülas nensekik büanas okik dü yels lätiko teltum go balidan, kel ejafom mekavapüki jenöfiko geboviki pro nets taleda!
Ün yel: 1895 ‚Schleyer‛ it ätäxetom slopanis e flenis oka mö 4 500 000, pos yel fovik mö 4 800 000 ed in kaled lätiko fa om pepüböl pr o yel: 1897 mö lulbalion. Alo ün tim et ma notets omik tidans 1721, tidals 608, profäsorans 280 e xamans 53 pediplomöls Volapüka ädabinons, e gaseds e gasedanuns 975, kels älobülons löliko Volapüki. „Kön gretik“ di ‚Schleyer‛ ko nüpenäd jonik: „Mekob-la läbik kemenis valik!“ pegoldöl u binü bronsöt u kuprin jü 1900 dekul 23 pigevon te 31na. Köni laluminik smalik jü deadam omik Volapükans zao 90 idagetoms.
Pö nivers difik, kö ‚Sleumer‛ de 1894 jü 1900 ästebom, äplöpom dub spikäds e tidods ad slopükön pro Volapük numi gretik studanas nolavajäfüdas valik. Dönuamo ävisitom Datuvali in löd omik di ‚Konstanz‛, e pö spats fagik älabom spikotis ko om dö fütür e lebum fovik Volapüka. Ai dönu pö Datuval dol äsüikon, das flens büik so mödiks iditoms de om, e ma sam fa om pegivöl ijafoms mekavapükis, e das ta om taans badik edavedoms ebo bevü utans, keles büiko ilükonfidom calis löpik in Volapükamuf. Pato dolik äbinon pro om säslop limanas Volapükakadäma, kels it sekü stimiäl ta om sis yel: 1884 ästeifoms ad cifön. Vilöfameug valik ela ‚Schleyer‛ pö votükam vödas e pö dafomam gramatanomas no äkanon meugükön menis lugidetik et ad vobön pro Volapük sumätöfü mastal. FIno bäldan 77-yelik sekü bäld fenik äfinükom tü 1907 dekul 31 vobi okik pro calöfagased, posä flen Lösteränik omik: ‚Prof. Karl Zetter‛ in ‚Graz‛ de 1897 jü e sa 1905 ilovesumom de om redakavobi, ab demü maläd vemik imutom lüvädön oni.
Ün tim et ko fiedans votik i ‚Sleumer‛ ätöbidom ai dönu ad trodön e stütön mani mödiko petomöli, kel in gespikapenäd löfaliegik tio alik äjonom ad logs ifibiköl okik, kels äleläsikons plödü delalit lä om. Ya ün 1910 dekul 3 ‚Schleyer‛ äcälom medü dalebüd e diplom kadämali: ‚Albert Sleumer‛ asä fovani okik, posä igevom ome ünü degyels mödoti sikotas. So ‚Sleumer‛ ya ün gustul yela: 1892 päcälom asä tidan e spodan Vpa; ün yanul yela: 1893 ävedom tidal e spodal, ed ägetom ün gustul yela ot köni smalik di ‚Schleyer‛, du ün dekul ela 1894 ävedom profäsoran e xaman Vpa. Ün yel: 1910 ‚Schleyer‛ äcälom omi asä lätikünani kadämalas okik. Fovi it cifalama Datuvala el ‚Sleumer‛ äprimom tü d. 16 gustula yela: 1912: deadamadel ela ‚Schleyer‛. In sirkülapened Volapükanes fiedik valik vola pelüodüköl cifal: ‚Sleumer‛ älevokom ad lenblinön pro büan okik mebastoni len deadamadom omik: ‚Schottenstrasze‛: 37. Mebamal jönik at äkanon pasävilupön lezäliko fa om tü dödel: d. 23id prilula yela: 1914. Dö atos el ‚Konstanzer Nachrichten‛ de prilul 24 yela et änunon ön mod sököl:
„Mebaston balid di ‚Schleyer‛. Sevädiko tü 1912 gustul 16 ädeadom ün bäldot yelas 81 kesifan palestimöl obsik: söl ledinitik pädan p.d. monsinyor ‚Johann Martin Schleyer‛ in dom: ‚Schottenstrasze‛ nüm: 37. Sunädo slopans fiedik VOlapüka, kela datikan famik edeadölan äbinom, äsludons ad lenblinön stimü om mebastoni digädik. Söl: ‚Prof. Dr. Albert Sleumer‛ se ‚Osnabrück‛, flen mödayelik edeadölana, kel ya ün dekul ela 1910 fa datuvan Volapüka picälom asä fovan ä cifal Volapükanas valik tala, ävisitom nemü Volapükans se läns mödik, kels isedons keblünotis monik, famüli edeadölana ed äbonedom lä skulturan sevädik isik: ‚Emil Fugazza‛ stoni maboinik labü pöträt reliäfik monsinyora: ‚Schleyer‛ e nüpenäds in Deutänapük e Volapük pelautöls:
In diesem Hause wohnte vom Jahre 1889 ab bis zu seinem Tode, am 16 August 1912, Mons. Johann Martin Schleyer, Ersinner der Allsprache „Volapük“.
Mebastoni ät epladoms Volapükans fiedik se läns bals Tala in yel 1914.
Sävilupam lezälik mebastona in pats onik jenöfiko jöniko e notodiko peledunöla äjenon sekü vip domajikompenana mödayelik fiedik ä jiköst edeadölana: vomül: ‚Katharina Hartmann‛, kel bü brefüp irivof lifayeli 81id okik, tü prilül[2] 23. Pö lezäl jönik lotans digik difik äkömons, bevü kels i läd: ‚Dr. Adele Trost‛ äbinof, balan jiproanas desina. Demü bäldot vemik e koldät jiköstila pemäniotöl, lezäl at äjenon in lomöfacem edeadölana. Söl: ‚Dr. Sleumer‛ ädunom pos lüspikot brefik, in kel äjonom lifavobodi nedeadöfik edeadölana, sävilupami mebastona, kel nu obinon dek jenöfik pro dom: ‚Schottenstrasze‛ nüm: 37, bei kel sifan nonik zifa obsik nen nitedäl beigolonös! Pos zäladun zälafided muadöfk äjenon in klubadom: ‚Hotel St. Johann‛, pö kel lotans ikomöl valik äkompenons. Peneds e telegrafots pegetöls päloreidons, e presidan zälafideda: söl ‚Dr. Sleumer‛ älovegivom alane komanas zälapenädi pö stimadel ela ‚Schleyer‛ epuböli, kel me tiäd: ‚Ein berühmter katholischer Erfinder‛ pepübon in konlet süperik: ‚Volksaufkläring‛[3] nüm: 180 (‚Klagenfurt‛, dabüköp ela ‚St.Josef-Vereinsbuchdruckerei‛). Tuvenös penädil at ko jäfüdisev dibätik e lanäl gretik pro din sublimik ela ‚Schleyer‛ palautöl paki gretik"n pö sevädans e flens mödiks ela ‚Schleyer‛, e bu val pö elans di ‚Konstanz‛!“
Nog ün yel ot tü d. 2id gustula volakrig balid äsplodülon, kel älemükon duni tio aliki gönü Volapük, sodas töbo jü 1920 e latikumo progeds äkanons padagetön. Zuo cifal: ‚Sleumer‛ ämutom duinön vobi mödik yümätü Volapükans foginänik ad dönuliföfükön Volapükatikodi, ed ad süükön nitedäli pro atos. Süpiko ye sekü dabit tataduganefa ettimik de 1935 dun alik gönü mekavapüks päproibon; e ven volakrig telid mifätik äposbinükon felis failotas, pato pö pöp Deutänik faemöl nitedäl pro demäds lanöfik ivedon tu fiböfik, adas mens mödik äfägonsöv ad töbidön pro pak yufapüka bevüneti. So cifal telid pos vätäls lunüpik äcedom pötiki ad lovegivön cali löpik okik tü deadamadel 36id mastala: ‚Schleyer‛, tü d. 16id gustula yela: 1948 no-Deutänane, efe bukidabükane Jveizänik ä kadämale dü yels mödik, ya pato fa Datuval, pelestümöle: ‚Jakob Sprenger‛ in ‚Gams‛, kanton: ‚St-Gallen‛, Jveizän. Atan äbinom sis gustul yela: 1891 tidan Vpa, ägetom ün febul yela: 1893 köni smalik datikana, ävedom cif Vpakluba in ‚Fribourg‛ (Jveizän), ün prilul yela: 1893 spodan, ed ün gustul yela ot profäsoran e spodal Vpa. Bi om as fünan Lelivükamafeda bevünetik ya sis degyels enüdugom Vpi asä suemükamamedömi pö limans oka jinos, das ün fütür garan dabinon, das su stab at pak Volapükatikoda, no petupöl dub fikulots valik mögädik, oprogedon. Atosi God vobädomös!
NOETS. (Vükifonät)
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1948, Nüm: 6, Pads: 21-25.