Il chapè a trais pizs/01

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Il chapè a trais pizs.
Novella da Don P. A. de Alarcon.
Versiun dal spagnöl da Flor. Grand.
 (1893)  by Pedro Antonio de Alarcón
Cur il fat succedit
[ 1 ]

I.

Cur il fat succedit.

A cumanzaiva quaist lung secul, chi uossa vo già declinand. Ün non so exactamaing l'an: a consta be, cha que eira ziev' il quatter ed aunz l'och.

In Spagna regnaiva dimena aunch' adüna Don Carlo IV de Bourbon, par la grazia da Dieu, seguond la munaida, e per üna smanchaunza u grazia speciela da Bonaparte, tenor ils fögls frances. Ils oters suverauns d'Europa discendents da Louis XIV avaivan già per la curuna (e lur capo la testa) nella spaventusa burrasca chi traverset daspö'l 1789 quaista veglia part del muond.

Nemain la singularited da nossa patria non as conservaiva da quel temp. Il sudo della revoluziun, il figl d'ün obscur advocat corsicaun, il vincitur da Rivoli, dellas Piramidas, da Marengo e da tschient otras battaglias eira güst gnieu a dasegn da's orner culla curuna da Carl il Grand, e da transformer completamaing l'Europa, creand e suprimind naziuns, s-chassand confins, inventand dinastias e fand müder fuorma, nom, lö, costüms e svess vstieu als pövels, inua el passaiva con sieu chavagl da battaglia, simil ad ün violent terratrembel u al anticrist, sco ch'il snomnaivan las potenzas del nord. Ma noss antenats (che Dieu ils hegia in sia sencha gloria), dalöntsch davent da'l ödier u da'l tmair, as divertivan bgeranzi sias strepitusas bravuras scu scha's trattess dal eroe [ 2 ]d'ün romanz cavalleresc u da chosas chi inscuntressan in ün oter planet, sainza s'impisser minimalmaing, ch'el ün bel di podess gnir acquia a ripetter las attrociteds commissas in Frauntscha, in Italia, in Germania ed in oters pajais. Üna vouta l'eivna (u tuot il pü duos) arrivaiva il currier da Madrid als centros pü importants della peninsla mnand alchünas numers della «Gaceta» (chi non eira neir diaria) e da quaista rilevaivan las persunas principelas (premettend cha la «Gaceta» contgniva simils detagls), sch'ad existiss ün stedi pü u main dall' otra vart della Pireneas, sch'ad avess gieu lö üna battaglia, alla quela avessan piglio part ses u och raigs u imperatuors, e scha Napuleun as tratgness a Milaun, a Brüssel u a Varsavia. — Del rest continuaivan noss antenats a viver all' antica spagnöla, extremamaing tranquils, attachos a lur vegls costüms in pêsch ed in grazia da Dieu con lur inquisiziun e lur muonchs, con lur pitoresca basgualited davaunt la ledscha, con lur privilegis, drets e lur exempziuns persunelas, con lur maungel da qualunque liberted comunela e politica, guvernos simultaneamaing da sabis uvais-chs e da potents corregidors (las respettivas competenzas dels quêls non eira taunt facil da determinar) e pajand deschmas, primizias, taxas da successiun, subsidis, almousnas e legats sforzos, renditas pitschnas e grandas, gabellas, testatics e tschinquaunt' oters tributs, la nomenclatura dels quêls non am vain güst ad immaint.
[ 3 ]

E conciò ais dit tuot que chi quanto noss' istoria ho da che fer culla vita militera e politica da quell' epoca; perche adüand il evenimaints chi succedittan quella vouta nel muond nun avettans oter scopo cu quel, d'arriver alla conclusiun, cha nel an, da quel as tratta (supponin cha que saja l'an 1805) dominaiva aunch' in Spagna l'antic reginem in tuottas sferas della vita publica e privata, sco scha in mez da tauntas noviteds, mutaziuns e revoluziuns las Pireneas s'avessan convertidas in üna seguonda müragla della China.