Aurelius (novelo)

[En la suba literaturajo parolesas pri eventi supozita eventir dum la IIma yarcento p.K. en Roma.]

Fruamatine olda siorulo iris rapide acensante sur l’eskalero dil palaco imperiestral. Lu surhavis reda shui havanta quar ledra rimeni, kun ivora bendornamenti miluno-forma. Esis larja purpurea bendi sur lua tuniko. Sur lua fingro videsis ringo ek oro. La gardisti vidis, ke il esas senatano. Li lasis ilu enirar senvorte.

Aurelius ja iris ek la lito depos longa tempo. Quik del auroro il skribis, ne lavinte su, kun herisita barbo. Ilu surhavis nur tuniko senmanika, quale simpla mestieristo.

Lu enirigis la arivinto avan su, agitante lua nuda brakio por saluto.

Marcellus ecitite parolis: - Helpez me, ho Caesar.
- Quo eventis ?
- Mea filiulo desaparis.
- Kad Avidus ?
- Lu ipsa, ho Caesar, mea filiulo evanta dek-e-quar yari. Kom lasta foyo ni vidis il hiere matine. Il mem ne plus pasis la nokto heme. Me jus audis che la forumo, ke la patrolio vespere venigis ilu aden la prefekteyo.
- Ka vu esis ibe ?
- La komandanto ne volas permisar a lu ekirar.
- Ma quon lu agis ?
- Mem konjekton me ne havas. Helpez ho Marcus Aurelius. Ilua matro ploras. Voluntez sendigar a ni adheme la mikra Avidus.

Itatempe regnis kaoso en Roma pos la inundo dal fluvio Tiberis, akrid-invado, pesto, pos la milit-entraprezi kontre la Quadi e la Markomani.

Marcellus suplikante regardis atencoze l’imperiestro per sua miopa okuli. Ilta observis lua olda amiko. Il quietigis lu, cirkumpresis lu e, pose, lasis lu departar.

Il avizis la komandanto dil nokto-gardisti. Centuriestro rapidege iris urjante a lu.

- Quo eventis ?
- Vespere aproxime ye la nonesma kloko – raportis la centuriestro – en la cirkumajo dil templo di Mars Ultor, en ita streta stradeto, ube lojas anke suspektinda sorcisti ed idoladoranti – produktesis bruiso. La patrolio kaptis yunulo. Il semblis evar dek-e-sis yari.
- Dek-e-quar.
- Il tenis en sua manui ucelo, moneto-peci. Kin o sis bubi kuris dop lu. Li volis forprenar ico de lu. Il ne lasis li agar. Iti klamadis : « furtisto, furtisto ».
- Li ludis.
- Certe. Ma en obskureso, en polvo, en la bruiso ne posiblesis orientizesar. Produktesis tumulto. Ja ululis anke la adulti. La patrolio imperesis intervenar. Ol cirkondis li. La yunulo klamis lautege, kombatis, afrontis la homi. Fine on duktis ilu aden la gardisteyo.
- Liberigez lu.
- La adolecanto – la centuriestro durigis plu laute sua naraco – montris tante aroganta konduto, ke un de la gardisti – Sextus – mustis uzar lua lanco.
- Kad ica vundis lu ?
- Yes.
- Ube ?
- Sur la vertico. Pos noktomezo me inspektis la gardistaro. Lore il ja jacis esvaninta sur la tero. Il perdis multa sango. Me lavigis lu. Me ipsa kushigis lu sur kamilo. Ye l’auroro, cirkume, il mortis. Il esas en la prefekteyo. Du gardisti gardas lua kadavro.
- Aurelius reteromarchis. Il pensis pri Avidus, pri la mikra Avidus, pri la patro e la matro, qui vartas la retroiro dil filiulo adheme. La koloro di ilua vizajo chanjis. Ma il dominacis su. Il sentis : « la mondo esas fumuro e nebulo ». Kun tranquila reprocho il jetis vorto a la centuriestro:
- Kad iti esas vua homi?
Ilta ne respondis, vartis l’impero dal imperiestro.
Aurelius regardis la tero e dicis:
- Ube esas ica gardisto ? Me volas vidar il.
Tri soldati enduktis ilu rapide. Lancon il ne plus havis. On prenabus ol de lu, quaze lu esus krimininto, balde per judicio mortigota.
Sextus esis giganta yunulo. Il surhavis chapelo, kamizolo ek ledro. De la ledra kamizolo saliis lua nodoza artiki. Rigide ilu stacis avan l’imperiestro.
- Kad lo esas vu?
- Lo esas me – il dicis per metalatra voco.
- Pro quo vu agis tale?
- Pro ke il baraktis.
- Kad vu savas ke vu agis nehumane e neyuste ? Kad vu savas to quo vartas vu?
- Me savas.
Sextus recente vidabis, to quo vartas la soldato Romana qua facas kriminego. Onu duktas lu a la korto dil kazerno. La centuriestro signifas, la soldati asaltas la punisota soldato, frapas lu per stangi, stoni, nodoza bastoni omnaloke ube li povas atingar lu til kande il expiras. Recente anke il ipsa per lanco frakasis la kapo di tala kondamnito. Malgre ico il ne mem palpebragis, kande on forduktis ilu.
La centuriestro restis por facar aranji koncerne la puniso.
Aurelius regardis il. Per tote altra, familiara voco il parolis a lu:
- Qua esas ica soldato?
- Eminenco – respondis la centuriestro -, il esas mea maxim bona viro – pose il adjuntis : il esis. Il partoprenis kurajoze tilfine la kombati kontre la Quadi.
Aurelius facis gesto di regreto. Pose il levis la shultri. Ico esis la impero.
La centuriestro turnis la dorso, ireskis. Lore la imperiestro signifis per la manuo revokante la rezolvo.
- Dicez reprochi a lu – il dicis. – Parolez kun lu, komprenigez, ke ico esis neyusta ed altrafoye ico ne eventez. Ma ne sufrigez lu. Lasez lu libera.
Kande la centuriestro departis. Aurelius klozis lua okuli. Il havis kapturno pro la tristeso e nauzeo.
- Quale me mentios a la genitori ? – il pensis. – Ho ve ! quante malacha esas la vivo. Nu, egale. Omno pasos, omnon li oblivios. Dum ke il tale hezitadis meze di la chambrego, yunulo proximeskis ad il – pala yunulo razita, qua til nun sidis en la angulo. Ita esis Commodus, ilua seniora filiulo. Aurelius recente tenis lu apud su, por iniciar lu en la sekretaji di la guvernado.

La tenua labiin di la yunulo kontraktigis rideto. Ilua patro multa yari ante lore en Panonia, an la rivero Garam nemediate por lu notis sua majestoza, afabla pensi pri la filantropeso e la indulgemeso. Nun maligna joyo titilis e pruritis lua pektoro, nome il kaptas che mentio ica asketa stoikulo havanta bronzea barbo, ica netolereble perfekta mi-deo.

- Ica viron do vu mem ne punisas ? – il questionis.

- No – dicis Aurelius, ankore en extazo di la meditado, mem ne apertante lua okuli. – Ica stulta bruto esas senkulpa, nam il esas tala, quala lu esas. Anke la viktimo esas senkulpa, la kompatindulo. O ka tu kredas, ke on povas reparar eroro per facar altra eroro ? – Nun il apertis lua okuli. Krude, koldatone il durigis:

- Se me finigus la vivo di ca desfortunoza bubo, ilqua fine nur efektigis lua devo, me facus eroro mem plu granda kam la lua, nam per ico me negus la principo di la stato en olua fundemento, me shanceligus la fido di la cetera soldati qui obedias la imperi, me divenus kunlaboranto, komplico di ta subversanti, qui per sentenci, importacita de Oriento, per idiota rakonti transplantacita de Egiptia, atakas la ordino, raciono, latina beleso ed esforcas omnamaniere por ke hike vice lumo regnez tenebro e kaoso ; vice sajuli judiciez nulsavanti ed sordiduli. Terorinda diin ni travivas, ho filio mea. La mondo krakadas che la artiki. Ni devas salvar ica mondo, ica granda e bela mondo, olqua tra tanta yarcenti brilis per lua saji, oratori, poeti, e nun rulas a la tenebro. Forteson ni bezonas, forteson. La forteson ni prenas, de-ube ico posiblesas : de la naturo. Anke ica gardisto esas blinda forteso di la naturo. Il esas instinte kruela kontre singlu qua rezistas a lu : sur la bataliagro kontre la Quadi, hike en ca lando kontre la perturbanti dil ordino, volante destruktar to quon ni konstruktis. Or il agis brutale e nesaje. Ma quanta bonajin til nun il facis per ta sovajeso e quanta bonajin il facos ankore en futuro, kande il asaltos samamaniere sovaje la kriminanti, furtisti, mortigeri, la Indiana gimnosofisti, qui esas enemiki di ni omna. Ka tu vidis quale il iris renkontre a la morto sen apertar la boko ? Ka tu vidis quale il esas riskema ? Ka tu vidis lua streta fronto, lua ostoza palmi, lua stulta pechonigra okuli ? Ka tu do kredas, ke il efektigas servo po ita kelka mizeroza salariale recevita sesterci, e ne po ita terorinda plezuro, por ke il agez furioze e tramplez, ke il kruele vangofrapez la kaptiti, lacerez lia oreli sangoza, por ke il kruele tormentez segunvole omni ti qui – hodie pro co, morge pro altra motivo – onu prenas e prenos kom pekanta kontre la sociordino ? Advere ico esas lua salario. Certe il havas cerebracho. ‘Itaque’ il esas tante fidinda. Ma anke la Babilonani, Persiani, Greki – mem la delikata Greki – utiligis tala foli por lia propra skopi en l’interesto di ula imaginita bonego, ed icon agis senecepte omna populi, omna epoki, omna imperii, omna republiki. Pro quo tu frunsadas la nazo ? Ka tu repugnesas pro co ? Me mem plu repugnesas, filio mea. Ni, qui pensadas e sentas, deturnas ni de tala kozi. Ma, regretinde, ni bezonas ico. La quieteson e sekureson, venanta de ico, ni omni aceptas e juas. Do ni ne darfas desestimar ico. Lo esus hipokriteso, desnobla hipokriteso oriental. Ni povas esar pura nur dum ke ni ludas per la pensi. Quik, kande ni tushas la vivo, ni divenas plena de abomininda kontredico di la vivo, e nia manuin kovros la sango, kovros la fango. Me devas aceptar ico, nam me guvernas, ma balde devos agar tale anke tu, mea filiulo. Afliktanta esas la fakto, ke la homala naturo esas tala, ma tala ol esas. Semblas, ke, sur ica tero nur foluli povas sustenar la ordino inter la homi havanta sana mento.

(Segun la Hungara autoro Tihamér Kiss)