Úplná učebnice mezinárodní řeči dra. Esperanta
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ÚPLNÁ UČEBNICE
mezinárodní řeči dra. Esperanta.
Napsal Fr. Vl. L.
PLENA LERNOLIBRO
de la lingvo internacia de dro. Esperanto.
Por Bohemoj skribis
Fr. Vl. L.
V PARDUBICÍCH.
Tiskem firmy F. Hoblík. — Nákladem vlastním.
1890.
Předmluva.[edit]
Poněvadž vlasť člověku neposkytuje všeho, čeho mu třeba, jest mu jednati s lidmi národností jiných a znáti jazyk jejich. Každý však dobře ví, jaké námahy, píle a vytrvalosti a peněz nutno, by seznal důkladně řeč jednu, natož mnohé.
Proto juž přes 300 let pokoušeli se muži učení, aby sestavili mluvu, která neobyčejně jsouc snadna i hodíc se všem národům vzdělaným, usnadňovala by jejich styky; řeč, která známa by byla jim všem, nesáhajíc v život jejich soukromý.
Za nejzdařilejší pokus pokládají někteří Schleyerův volapük, který dosti značně je rozšířen. Avšak mnohé vady jeho brání, aby se stal skutečně řečí světovou. Schleyer totiž vymýšlel po chuti své tvary i slova, a výrazy jazyků národních přeměňoval tak, že s těží lze je poznati; na př.: advokát lavogel, figura füg, fysika füsüd, hotel loted, idea döl, kanál kanäd (kanal = umělec!), móda molad, oltář latab, pošta pot, růže lol…
Množství přehlásek, skupiny dl, tl, bs, gs, ms… a příliš dlouhá slova činí volapük těžkým a nelibozvukým; př.: dlänüb, eimatabömetobös, ovinditobödok…
Lepší daleko je mezinárodní řeč dra. Esperanta. Mluvnice její jest velmi jednoducha a pravidelna, slovník obsahuje výrazy z důležitějších řečí evropských, a pravidla tvořby slov zmenšujou počet základních asi na 900. Pro svou důležitosť, snadnosť a libozvučnosť „la lingvo internacia“ nalezla hojně přívrženců, jichž počet denně vzrůstá.
Nadějeme se, že knížka tato poslouží k poznání její a k oblibě i ve kruzích obecenstva našeho.
Fr. Vl. L.
Antaŭparolo.[edit]
Ĉar la patrujo ne donas al homo ĉiajn necesaĵojn, li devas konversadi kun homoj de aliaj nacioj kaj koni ilian lingvon. Sed ĉiu certe scias, kiel grandan laboron, diligenton, eldaŭrecon kaj monon oni bezonas al la efektiva konado de unu lingvo, kaj kiel al la de multaj!
Tial jam je pli multaj ol tricent jaroj sciviroj tentadis instrui lingvon, kiu estante tre facila kaj uzebla por ĉiaj popoloj civilizitaj, faciligus iliajn komunikiĝojn, ne premiĝante en ilian privatan vivon.
Iuj kredas, ke plej bona provo estas la de Schleyer volapük kiu estas vastigita nemalmulte. Sed multaj eraroj ĝiaj ne lasas, ke ĝi fariĝos vere la mondlingvo. Schleyer elpensis laŭ sia gusto formojn kaj vortojn, kaj ŝanĝis esprimojn de nacilingvoj tiel, ke oni povas ekkoni ilin malfacile; ekzemple: advokato lavogel, figuro füg, fiziko füsüd, hotelo loted, ideo döl, kanalo kanäd (kanal = artisto!), modo molad, altaro latab, poŝto pot, rozo lol…
Multego da sonoj ä, ö, ü, dl, tl, bs, gs, ms… kaj la longegaj vortoj faras volapükon malfacilan kaj malbelan; ekz.: dlänüb, eimatabömetobös, ovinditobödok…
Pli bona estas la lingvo internacia de dro. Esperanto. La gramatiko ĝia estas tre simpla kaj regula, la vortaro enhavas la vortojn el la antaŭaj lingvoj de Eŭropo, kaj la reguloj por la kreado de ľ vortoj malgrandigas la nombron de la radikesprimoj sur preskaŭ naŭcent. Por sia graveco, facileco kaj bonsonec’ la lingvo internacia trovis multegon da amikoj, de kiuj la nombro en ĉiu tago kreskas.
Ni esperas, ke tia ĉi libreto helpos al la ekkono de ĝi kaj al ĝia plaĉo ankaŭ en nia publiko.
Fr. Vl. L.
Úplná mluvnice. Plena gramatiko.[edit]
1. Abeceda (abecedo aŭ alfabeto): a, b, c, ĉ (= č), d, e, f, g, ĝ (= dž), h, i (= y), j, ĵ (= ž), k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ (= š), t, u, ŭ (u ve dvouhláskách), v, z.
2. Přízvuk (akcento) v úplných (t. j. neapostrofovaných) slovech padá na slabiku předposlední.
3. Člen (artiklo) la klade se přede jméno podstatné, mluví-li se o známé bytosti; neskloňuje se. Př.: amiko venis = přítel (nějaký) přišel; la amiko venis = přítel (očekávaný, známý) přišel. Připouští-li libozvuk, lze la apostrofovati ve l’: l’ amiko.
4. Podstatné jméno (substantivo) končí se na o, které se často může nahraditi apostrofem (potom přízvuk spočívá ne na předposlední, nýbrž na poslední slabice): amiko — amik’.
Ve množném čísle připíná se j (oj): amikoj (přátelé).
Přípona akkusativu je n, tedy: amikon = přítele, amikojn = přátely.
Genitiv opisuje se předložkou de, dativ al, instrumental per s nominativem. Zní tedy vzorec sklonby:
- Beze členu: N. patro (otec), G. de patro, D. al patro, Ak. patron, V. patro! L. pri patro, I. per patro;
množně: N. patroj, G. de patroj, D. al patroj, Ak. patrojn, V. patroj!, L. pri patroj, I. per patroj. - Se členem: N. la patro, G. de la patro (de l’ patro), D. al la patro a t. d.
5. Přídavné jméno (adjektivo) vychází na a; skloňuje se jako podstatné. Stupňování děje se slovem pli (= více) pro komparativ a plej (= nejvíce) pro superlativ; př.: bona = dobrý, pli bona = lepší, plej bona = nejlepší. Než = ol; tedy: bělejší než sníh = pli blanka ol neĝo.
6. Číslovky (numeraloj) se nesklánějí. Základné jsou: 1 unu, 2 du, 3 tri, 4 kvar, 5 kvin, 6 ses, 7 sep, 8 ok, 9 naŭ, 10 dek, 11 dek unu, 12 dek du…, 20 dudek, 30 tridek…, 100 cent, 200 ducent…, 1000 mil…
Př.: 1891 = (unu) mil okcent naŭdek unu.
Řadové přibírají a, násobné obla, zlomkové ono, hromadné ope; na př.: prvý = unua, dvojnásobný = duobla, třetina = triono, čtyřmo = kvarope.
Podílné opisujou se (j. v češt.) předložkou po: po pěti = po kvin.
7. Náměstky osobné: já = mi, ty = ci, on = li, ona = ŝi, ono = ĝi, my = ni, vy = vi, oni (ony, ona) = ili, se = si, německé man = oni.
Pozn.
- Místo ci (= ty) užívá se obyčejně Vi (= Vy).
- Pro zvířata a věci neživé platí ĝi (ono) také místo českého on a ona.
- Náměstky přisvojovací tvoří se příponou a: mia (můj, má, mé), lia (jeho), ŝia (její) a t. d.
8. Příslovce (adverbioj) utvořené ze příd. jmen přibírají e: bone dobře, pli bone lépe, plej bone nejlépe.
9. Předložky (prepozicioj) spojujou se s nominativem; jen na otázku „kam?“ s akkusativem; na př.: en ĝardeno = v zahradě; en ĝardenon = do zahrady.
10. Sloveso (verbo) neoznačuje osoby a čísla příponami, nýbrž osobnými náměstkami; ku př.: mi kantas = zpívám, li kantas = (on) zpívá, ni kantas = zpíváme a t. d.
Přípony časův a spůsobů:
- přítomný čas přibírá ke kmeni as: kantas zpívá (zpívají);
- minulý čas is: kantis zpíval (-a, -o, -i, -y, -a);
- budoucí os: kantos zazpívá;
- spojovací spůsob us: kantus zpíval by;
- rozkazovací spůsob u: kantu! (zpívej, zpívejte!)
- infinitiv i: kanti zpívati.
Přechodníky:
a) činné:
- přítomný končí se v ant- (anto, anta, ante),
- minulý na int- (into, inta, inte),
- budoucí na ont- (onto, onta, onte);
b) trpné:
- přítomný na at- (ato, ata, ate),
- minulý na it- (ito, ita, ite),
- budoucí na ot- (oto, ota, ote).
Příklady:
- amanto = milující (milovník);
- amanta = milující; patro amanta = otec milující;
- amante = miluje (milujíc, -íce);
- amato = milovaný (milenec);
- amata = milovaný; knabino amata = dívka milovaná;
- amate = jsa (jsouc) milován…
Trpný rod opisuje se, jako v češtině, slovesem esti = býti a přechodníkem trpným; na př.:
ŝi estas amata de ĉiuj = (ona) jest milována ode všech.
11. Zápor jen jednoduchý jest; na př.: mi vidis nenion = neviděl jsem nic (do slova: viděl jsem nic).
12. Tak zvaná cizí slova, t. j. která přicházejí v podobném tvaru v důležitějších řečech evropských, nemění zvuku, nýbrž pouze pravopis a zakončení; na př.: grammatika = gramatiko, theatrum (divadlo) = teatro, doktor = doktoro…
13. Má-li sloveso v různých jazycích různé vazby, užije se v řeči mezinárodní buď vazby kterékoli buď předložky je; na př.: radovati se čemu = ĝoji je io; touha po vlasti = enuo je l’ patrujo.
14. Tvořba slov předponami a příponami.
a) Předpony:
- ge značí oba rody: patro = otec, gepatroj = rodiče (otec a matka);
- bo stav povstalý sňatkem: bopatro = tchán;
- mal vyjadřuje opak: bona = dobrý, malbona = zlý; riĉa = bohatý, malriĉa = chudý;
- re = zpět, opět: redoni = vrátiti (zpět dáti), revidi = ŝledati se (opět spatřiti);
- dis = roz: disrompi = rozlomiti;
- ek značí děj počínavý nebo jednodobý: ekkrii = vykřiknouti, eksoni = zazněti;
- ne = ne: nebela = nepěkný, neebla = nemožný;
- trans = pře(s): transpaŝi = překročiti;
- tra = pro (skrze): travidi = prohlédnouti;
- al = při (k): alsalti = přiskočiti, altiri = přitáhnouti;
- en = ve, do: eniri = vejíti, entiri = vtáhnouti.
b) Přípony:
- an = člen, přívrženec, obyvatel: klubano = člen spolku, republikano = republikán, urbano = měšťan;
- id = potomek, dítě…: Napoleonido = Napoleonovic, katido = kotě;
- in = ženský rod: fratino = sestra, patrino = matka, hundino = psice;
- uj = držiště, též strom a vlasť, na př.: plumujo = držadlo péra, pomujo = jabloň, Bohemujo = Čechy;
- ing značí předmět, do něhož se co zasazuje, j.: kandelingo = svícen;
- estr = předseda: klubestro = předseda spolku;
- er označuje čásť hromadného celku: monero = peníz, sablero = zrno písku;
- ar souhrn, pojem hromadný: arbaro = les, montaro = pohoří;
- ul osoba vlastností se vyznamenávající: saĝulo = mudřec;
- ind = hodný (cenný): kredinda = věrohodný;
- ebl = možný: manĝebla = jedlý, videbla = viditelný;
- aĵ slouží k označení věci dotyčné; j. veraĵo = pravda, feraĵo = věc železná, ĉirkaŭaĵo = okolí;
- ec pojem odtažitý: libereco = svoboda, fideleco = věrnosť;
- em zvyk, obyčej: lernema = učelivý, puremeco = čistotnosť;
- et zdrobňuje: monteto = pahor, frateto = bratříček;
- eg zveličuje: domego = palác, varmega = horký;
- il nástroj: tranĉilo = nůž, sonorilo = zvon;
- ig činí výraz přechodným: purigi = čistiti, kulpigi = viniti;
- iĝ činí výraz zvratným: puriĝi = čistiti se, ruĝiĝi = červenati se, fariĝi = stávati se;
- ej místo k…: preĝejo = kostel, lernejo = škola;
- ist osoba zaměstnaná činností: botisto = obuvník, kuracisto = lékař, ĝardenisto = zahradník;
- ad značí trvání děje: promenado = procházka, kantado = zpěv, servado = služba;
- nj a ĉj připojené prvým 2—5 hláskám tvoří jména osob zdrobnělá; nj ženská, ĉj mužská; př: Manjo = Marjánka, Kaĉjo = Karlíček, Joanĉjo = Jeníček.
Lekturo.[edit]
Patro nia.[edit]
Patro nia, kiu estas en la ĉielo! Sankta estu Via nomo! Venu reĝeco Via! Estu volo Via, kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero! Panon nian ĉiutagan donu al ni hodiaŭ! Kaj pardonu al ni ŝuldojn niajn, kiel ni ankaŭ pardonas al niaj ŝuldantoj! Ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malvera; ĉar Via estas la regado, la forto kaj la gloro eterne. Amen.
Psalmo 117.[edit]
Laŭdu Sinjoron ĉiuj popoloj, glorigu Lin ĉiuj homoj! Ĉar estas firmita super ni bonkoreco Lia, kaj la vero de Sinjor’ en eterne.
Joano 3, 16.[edit]
Tiel Dio amis la mondon, ke Li donis Sian Filon ununaskitan, ke ĉiu, kiu kredas je Li, ne perdata estas, sed ke havas la vivon eternan.
La plej bela beligaĵo.[edit]
Iam vizitis Kornelian, edzinon de glora Romano, grandestimata sinjorino. Kiam ŝi demandis je la beligaĵoj de sia gastigantino, Kornelia alkondukis du siajn filojn, kiujn ŝi edukis zorge, kaj diris: „Jen miaj plej belaj beligaĵoj!“
La riĉeco ĉiam daŭranta.[edit]
Riĉa aĉetisto demandita de reĝo je la grandeco de sia riĉeco, respondis: „Mi havas nur mil florintojn.“ La reĝo ne volis kredi. Tial la aĉetisto ekklarigis: „Mil florintojn mi donacis al ia malriĉdomo, kaj tiu sum’ estas mia havo. La restan monon mian mi perdos per mia morto, sed tiu sumo apartenos al mi eterne.“
Du kokoj.[edit]
Du kokoj bataladis kune. La venkito kaŝis sin en angulo de l’ domo. Sed la venkinto ekflugis sur la tegmento, frapadis per la flugiloj kaj gloradis sian venkon. Lin vidis aglo, ĵetis sin sur lin kaj disŝiris lin.
La maljunulo kaj la morto.[edit]
Maljunulo, kiu portadis lignon, ekmalforta dekuŝigis la portaĵon, kaj memorante al si ĉiujn suferojn de sia vivo, alvokadis la morton. Tiu ĉi ekŝajnis kaj demandis je la kaŭzo de lia voko. — „Mi petas vin,“ la maljunulo respondis, „levu al mi la portaĵon.“
Tiu ĉi fabulo montras, ke ĉiu, ankaŭ malfeliĉo, amas sian vivon.
Lupo kaj pastoro.[edit]
Pastoro perdis per malsaneco ĉiujn ŝafojn. Lupo sciinte tion, venis esprimi al li sian kompaton. „Pastoro, ĉu ĝi estas vera, ke la tiel granda malfeliĉo fariĝis al vi? Mi aŭdis, ke ĉiuj ŝafoj viaj mortis. La karaj, piaj, grasaj ŝafoj! Mi bedaŭras vin tiom, ke mi plorus sangajn larmojn.“ „Mi dankas al vi, mia amiko,“ la pastoro respondis, „mi vidas, ke vi havas tre kompatan koron.“
„Tian li havas vere,“ aldiris la hundo de l’ pastoro, „se per malfeliĉo de alio li sam doloriĝas.“
La libro de l’ naturo.[edit]
(Boleslav Jablonský.)
Estas unu granda libro,
kiun skribas, rektas Di’,
granda libro de l’ naturo
estas sankta nom’ de ĝi.
Se vi havas sentan koron,
legu diligente ĝin,
en literoj ĝiaj lernu
koni Dion, mondon, sin.
Tradukis F. V. L.
Ho, mia kor’![edit]
Ho, mia kor’, ne batu maltrankvile,
el mia brusto ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
ho, mia kor’!
Ho, mia kor’! Post longa laborado
ĉu mi ne venkos en decida hor’!
Sufiĉe! trankviliĝu de l’ batado,
ho, mia kor’!
Dro. Esperanto.
Kde domov můj?[edit]
(Bohema kanto nacia.)
Kie patruj’, mia patruj’?
Akvoj fluas tra floraroj,
montojn beligas arbaroj,
multa ĝardenon frukter’;
tie paradiza ter’;
kaj ter’ tia, tiel bela
Bohemuj’, al mi patruj’.
Kie patruj’, mia patruj’?
Ĉu vi tiun teron konas,
kie kantoj ĉiam sonas,
kie sana la anim’,
kie sencoj sen la tim’?
De popol’ tiu la tero
Bohemuj’, al mi patruj’.
Tradukis F. V. L.
Laboro.[edit]
Né el malĝója okúl’, sed el mán’ diligénta elíras hélpo en málfeliĉtémp’: ĉíon bonígas labór.
La vero.[edit]
(Kollár.)
- Frat’, ne malesperu, se stariĝas
malamika kontraŭ vin envi’;
ne fidela al ver’ kaj al si,
kiu defendante ĝin timiĝas. - Vero ne deŝtupas, se leviĝas
eĉ ja tuta mondo kontraŭ ĝi;
estas laŭdata de kontraŭkri’,
kaj de insultado ĝi beliĝas. - Ver’ al Liban-cedroj similiĝas:
de la enblovantaj ventoj nur
ĝia agrabla odor’ vastiĝas. - Ĝia lang’ — glav’ estas, brusto — monto,
kor’ — marmoro, mano — firma tur’,
piedo — ŝtoneg’ sur kontraŭonto.
Tradukis F. V. L.
L’ azenoreloj.[edit]
Antaŭ longaj tempoj vivis en la Nigraĉinujo, oriente de Indujo, reĝo Daibang, kiu havis unu filon; tiu ĉi regante neniam montris orelojn al homoj. Je ĉiu tago li volegis elkapti el la popolo belan junulon, kaj kiam tiu sam al li harojn ekkombis kaj barbon ekordigis, la reĝo lasis lin mortigi.
Tiel ĝi fariĝis en multaj jaroj. Fine la sorto venis je filo de malriĉa patrino, kiun ŝi tre amis. Ŝi donis al li novan veston kaj farinte panerojn, al kiuj ŝi metis lakton de patrinbrusto, endonis ilin al lia brusto dirante: „Kiam vi kombados harojn de l’ reĝo, manĝu daŭre paneron. Tiel plej certe vi estos savata de la morto.“
La junul’ iris al la reĝo. Kiam li al tiu ĉi harojn kombadis kun ora kombilo, li vidis, ke l’ oreloj de la reĝo estas similaj al la de azeno. Tial la reĝo mortigadis la junulojn, ĉar li timadis, ke ili eldirus al la popolo tiun ĉi malbelecon. Laŭ la vortoj de la patrino la junulo manĝis daŭre paneron. La reĝo vidinte lin demandis: „Kion vi manĝas?“ La junulo respondis: „Panerojn da orizo.“ „Donu al mi!“ petis la reĝo. La junulo donis paneron al la reĝo, kiu manĝis kaj diris: „L’ odoro kaj la gusto de ĝi estas agrablaj; ĉu vi ne scias la kaŭzon?“ — „Mia patrino metis al ili propran lakton brustan kaj donis ilin al mi por la vojon,“ la demandito respondis.
La reĝo pensis: „Mi ne povas lin mortigi, ĉar ni trinkis lakton de tiu sam patrino.“
Li diris al la junulo: „Mi ne mortigos vin; sed vi devas diri al neniu, nek al via patrino, kiaj estas miaj haroj.“ „Mi diros ĝin al neniu,“ la junulo promesis kaj estis vivigata.
Oni miris, ke tiu junulo estis servata, kvankam ĉiuj alioj, kiuj antaŭe kaj poste la reĝon kombadis, estis mortigataj; oni demandadis lin je la kaŭzo, sed li diris ĝin al neniu. Sed ne povante nepensadi je sia sekreto, li ekmalsaniĝis. Kuraciloj ne helpadis, kaj la kuracisto diris: „Vi havas certe ian sekreton; tiun vi devas eldiri; alie vi ne eksaniĝos.“
La junulo certigis, ke li ne havas ian sekreton; kiam post mallonga tempo la patrino voladis ekscii tion saman, la filo diris al ŝi: „Mi havas sekreton, sed se mi eldirus, la reĝo punus min per morto.“ La patrino konsilis: „Iru en dezerton kaj diru ĝin en okaza loko, ke neniu ĝin aŭdus.“
La filo iris kaj ekmalkriis en truon de ia besto: „Nia reĝo havas azenajn orelojn.“ Post mallonga tempo li eksaniĝis.
Sed la vento kaptis liajn vortojn kaj alportis ĝis orelojn de la reĝo. Tiu ĉi sendis por la junulo kaj diris al li severe: „Mi volegis, ke vi diros al neniu, kiaj estas miaj oreloj. Sed vi ne konservis la promeson.“
La junulo respondis: „Mi diris ĝin al neniu. Sed kiam mi reiris de vi, mi ekmalsaniĝis; la kuracisto timigis min, ke mi mortos, se mi ne eldiros la sekreton, kiun mi certe tenas. La patrino konsilis al mi, eldiri ĝin en dezerto; mi obeis kaj malkriis ĝin en truon de ia besto; mi estis certa, ke neniu min aŭdis.“
La reĝo diris: „Mi aŭdis la vortojn de l’ vento alportitajn. Mi ne mortigos vin, se vi scias, kiel mi kaŝus miajn orelojn.“ — „Lasu fari al vi ĉapon kun orelkuŝaĵoj kaj portadu ĝin,“ la junulo konsilis; „ĉiuj, kiuj vin tiel vidos, certe farigos kaj portados similajn ĉapojn.“
La propono plaĉis al la reĝo. Li obeis kaj igis fari al si tian ĉapon. Ĉiuj ĝin mirante rigardadis kaj laŭdadis. Neniu sciis, ke la reĝo havas azenajn orelojn, kaj la ĉapo fariĝis konata kaj uzata ĉe ĉiuj.
La junul’ estis nomata ministro, kaj la reĝo ĉesis mortigi homojn. Tial la popolo amis lin.
Laŭ inde rakontas F. V. L.
Vortareto. Slovníček.[edit]
Ve slovníčku tomto uvedeny jsou všecky kmeny (asi 920) bez mluvnických přípon. Význam slůvek mluvnických a slovotvorných dán do závorek; na př. a, ad, aĵ, an…
A.[edit]
a (přípona přídav. jména)
acid, kyselý
aĉet, kupovati
ad (trvání děje)
adiaŭ, s Bohem!
aer, vzduch
afer, věc, záležitosť
agl, orel
agrabl, příjemný
aĝ, věk, stáří
ajn, -koli
aĵ (věc)
akompan, doprovod
akr, ostrý
akv, voda
al, k [opisuje dativ]
ali, jiný
almenaŭ, aspoň
alt, vysoký
alumet, sirka
am, milovati
amas, zástup, hromada
amik, přítel
an (člen, obyvatel)
angul, úhel, kout
anĝel, anděl
anim, duše
ankaŭ, také
ankoraŭ, ještě
anstataŭ, na místo
ant (přech. přít. čin.)
antaŭ, před
apart, zvláště
aparten, náležeti
apenaŭ, sotva
apud, u
ar (sbírka, souhrn)
arb, strom
arĝent, stříbro
as (přít. čas)
at (přech. přítom. trp.)
atend, čekati
aŭ, nebo, čili
aŭd, slyšeti
aŭskult, naslouchati
aŭtun, podzim
av, děd
avar, lakomý
azen, osel
B.[edit]
babil, chvástati
bak, péci
bala, zahazovati
balanc, kolébati, klátiti
baldaŭ, brzo
ban, koupati
bapt, křtíti
bar, zavírati
barb, brada, vous
barel, sud
baston, hůl
bat, bíti
batal, bojovati
bedaŭr, litovati
bel, krásný
ben, žehnati
benk, lavice
best, zvíře
bezon, potřeba
bier, pivo
bind, vázati (knihy)
bird, pták
blank, bílý
blind, slepý
blov, váti, douti
blu, modrý
bo (sňatkem se stavší)
boj, štěkati
bol, vříti, vařiti
bon, dobrý
bord, břeh
bot, bota
botel, láhev
bov, vůl, býk
branĉ, větev
brand, kořalka
bril, skvíti se
bros, kartáč
bru, bručeti, hučeti
brul, hořeti, pláti
brust, prsa
brut, dobytek
buŝ, ústa
butr, máslo
buton, knoflík
C.[edit]
cel, cíl
cent, sto
cert, jistý, známý
ceter, ostatní
ci, ty
cigar, doutník
cigared, cigaretta
citron, citrón
Ĉ (= č).[edit]
ĉagren, rmoutiti
ĉambr, pokoj, světnice
ĉap, čepice
ĉapel, klobouk
ĉar, poněvadž
ĉe, u, při
ĉemiz, košile
ĉen, řetěz
ĉeriz, třešně
ĉerk, rakev
ĉes, přestati
ĉeval, kůň
ĉi, hle, tu
ĉia, každý
ĉiam, vždy
ĉie, všude
ĉiel, nebe
ĉio, všecko
ĉirkaŭ, okolo
ĉiu, všechen
ĉj (viz str. 11.)
ĉu, zda, -li
D.[edit]
da (opisuje genitiv dělivý, j.: kilogramo da viando = kg masa)
danc, tanec
danĝer, nebezpeč
dank, dík
daŭr, trvati
de, od (opisuje genitiv)
decid, rozhodnouti
defend, brániti
dek, deset
dekstr, pravý (ruka…)
demand, otázka
dens, hustý
dent, zub
detru, zbořiti
dev, míti, býti povinen
dezert, poušť
dezir, přání, touha
Di, Bůh
dik, tlustý
diligent, pilný
dimanĉ, neděle
dir, říci
dis (roz-)
disput, rozmluva
divid, děliti
dolĉ, sladký
dolor, bolest
dom, dům
don, dar, dávati
donac, darovati
dorm, spáti
dors, záda
du, dva
dum, zatím když
E.[edit]
e (příp. příslovce)
eben, rovný
ebl, možný
ec (vlastnosť)
eĉ, třebas
eduk, vychovati
edz, manžel
efektiv, skutečný
eg (zvětšení)
egal, stejný
ej (místo k…)
ek (počínavý neb jednodobý děj)
eks, bývalý
ekster, mimo
ekzempl, příklad
el, z
elekt, vybrati
em, obyčejně (zvyk)
en, v
enu, nuda
envi, závisť
er (jediné)
erar, blouditi
escept, vyňati
esper, důvěřovati, nadíti se
esprim, vyjádřiti
esting, zhasiti
estr (předseda)
et (zmenšení)
etaĝ, patro
etern, věčný
F.[edit]
facil, snadný, lehký
faden, niť
fajf, pískati
fajr, oheň
fal, padati
fald, sepjati
famili, rodina
far, činiti
fart, míti se
feliĉ, šťastný
fend, štípati
fenestr, okno
fer, železo
ferm, zavříti
fest, svátek
fianĉ, ženich
fidel, věrný
fier, pyšný
fil, syn
fin, konec
fingr, prst
firm, pevný
fiŝ, ryba
flank, strana
flar, voněti, čichati
flav, žlutý
flor, květina
flu, téci
flug, letěti
fluid, tekutý
foj, -krát
fojn, seno
foli, list
fond, založiti
font, pramen
for, dále
forges, zapomenouti
forĝ, kouti
fork, vidlička
forn, kamna
fort, silný
fos, kopati
frap, tlouci, klepati
frat, bratr
fraŭlin, slečna
freŝ, čerstvý
fromaĝ, sýr
frost, mráz
frot, tříti
fru, časně, záhy
frukt, plod
frunt, čelo
fulm, blesk
fum, kouř
fund, dno
G.[edit]
gaj, veselý
gajn, získati
gant, rukavička
gard, stříci
gast, hosť
ge (obojí rod)
genu, koleno
glaci, led
glas, sklenice
glat, hladký
glav, meč
glit, klouzati
glor, sláva
glut, polykati
gorĝ, hrdlo
grand, veliký
gras, tučný
grat, škrábnouti
gratul, přáti
grav, důležitý
griz, šedý
gust, chuť
gut, kapka
Ĝ (= dž).[edit]
ĝarden, zahrada
ĝem, vzdychati
ĝentil, zdvořilý
ĝi, to
ĝis, až
ĝoj, těšiti se
H.[edit]
ha, ach
hajl, krupobití
haladz, výpar
halt, držeti
har, vlas
haring, sleď
haŭt, kůže
hav, míti
hejt, topiti
help, pomoc
herb, tráva
hered, děditi
hieraŭ, včera
ho, ó
hodiaŭ, dnes
hom, člověk
honest, počestný
hont, styděti se
hor, hodina
horloĝ, hodiny
hotel, hostinec
humil, ponížený, pokorný
hund, pes
I.[edit]
i (infinitiv)
ia, nějaký
ial, pro něco
iam, někdy
id (-ovic, potomek)
ie, někde
ies, něčí
ig (činiti nějakým)
iĝ (státi se…)
il (nástroj)
ili, oni
in (ženský rod)
ind (hodný)
infan, dítě
ing (do čeho se dává…)
ink, inkoust
instru, učiti
insul, ostrov
insult, spílati
int (přech. min. čin.)
intenc, zamýšleti
inter, mezi
intern, vnitřní
invit, pozvati
io, něco
iom, poněkud, kousek
ir, jíti
is (min. čas)
ist (zaměstnaný)
it (přech. min. trp.)
iu, někdo
J.[edit]
j (množ. čís.)
ja, ba, vždyť, přece
jam, juž
jar, rok
je (všeobecná předložka)
jen, hleď! [jen-jen = hned-hned]
jes, ano
ju-des, čím-tím
juĝ, souditi
jun, mlád
just, spravedliv
Ĵ (= ž).[edit]
ĵaŭd, čtvrtek
ĵet, vrci, hoditi
ĵur, přísaha
K.[edit]
kaf, káva
kaj, a
kajer, sešit
kaldron, kotel
kaleŝ, vůz
kalkul, počítati
kamen, komín
kamp, pole
kanap, pohovka
kandel, svíce
kant, zpěv
kap, hlava
kapt, chytati
kar, drahý
karb, uhel, uhlí
kares, celovati
kaŝ, skrývati
kat, kočka
kaŭz, příčina
ke, že, aby
kelk, několik
kest, bedna
kia, který, jaký
kial, proč
kiam, kdy, když
kie, kde
kiel, jak
kies, čí
kio, co
kiom, kolik
kis, líbati
kiu, kdo
klar, jasný
knab, chlapec
kok, kohout
kol, krk
koleg, druh
kolekt, sbírati
koler, hněv
kolon, sloup
kolor, barva
komb, česati
komenc, začati
komerc, obchod
kompat, soustrasť
kompren, rozuměti
kon, znáti
kondiĉ, podmínka
konduk, vésti
konfes, přiznati
konsent, souhlas
konserv, ušetřiti
konsil, rada
konsol, útěcha
konstant, stálý
konstru, stavěti
kontent, spokojen
kontraŭ, proti
konven, spořádati
kor, srdce
korn, roh
koron, věnec, koruna
korp, tělo
kort, dvůr
kost, cena
kovr, zahaliti
kraĉ, plíti
krajon, tužka
kravat, šálka
kre, stvořiti
kred, věřiti
kresk, růsti
kret, křída
kri, křik
kruc, kříž
kudr, šíti
kuir, vařiti, kuchtiti
kuler, lžíce
kulp, vina
kun, s
kupr, měď
kur, běh
kurac, léčiti
kuraĝ, smělý
kurten, záslona
kusen, poduška
kuŝ, ležeti
kutim, zvyknouti
kuz, strýc
kvankam, ač
kvar, čtyři
kvin, pět
L.[edit]
la (l’) (člen)
labor, práce
lac, únava
lakt, mléko
lam, chromý
lamp, lampa
land, země
lang, jazyk
lantern, lucerna
larĝ, široký
larm, slza
las, nechati
last, poslední
laŭ, dle
laŭd, chvála
laŭt, nahlas
lav, mýti
lecion, lekce
leg, čísti
leĝ, zákon
leon, lev
lern, učiti se
lert, obratný
leter, dopis
lev, zdvihnouti
li, on
liber, svobodný, volný
libr, kniha
lig, spojiti
lign, dřevo
lingv, řeč
lip, ret
lit, lůžko, postel
liter, písmě
loĝ, bydliti
lok, místo
long, dlouhý
lud, hra
lum, světlo, svítiti
lun, luna, měsíc
lund, pondělí
M.[edit]
magazen, sklad
makul, skvrna
mal (opak)
malgraŭ, přes, přec, ač
man, ruka
manĝ, jísti
mar, moře
mard, úterek
mastr, mistr
maten, jitro
matur, zralý
mem, sám
memor, vzpomínati
merit, zásluha
merkred, středa
met, přidati
mez, střed
mezur, míra
mi, já
miks, míchati
mil, tisíc
milit, vojsko
mir, diviti se
mizer, bída
moder, střídmý
modest, skromný
mol, měkký
mon, peníze
monat, měsíc (doba)
mond, svět
mont, hora
montr, ukázati
mord, kousati
morgaŭ, zítra
mort, umříti
moŝt, milosti (titul)
mov, pohyb
mult, mnoho
mur, zeď, stěna
murmur, mumlati
muŝ, moucha
N.[edit]
n (akkusativ)
naĝ, plouti
najbar, soused
nask, roditi
naŭ, devět
naz, nos
ne, ne
nebul, mha
neces, potřebný, nutný
neĝ, sníh
nek, ani
nenia, žádný
neniam, nikdy
nenie, nikde
neniel, nijak
nenies, ničí
nenio, nic
neniu, nikdo
nep, vnuk
nev, synovec
ni, my
nigr, černý
nj (viz str. 11.)
nobl, šlechetný
nokt, noc
nom, jméno
nombr, číslo
nov, nový
nub, mrak
nud, nahý, holý
nuks, ořech
nun, nyní
nur, jen
nutr, živiti
O.[edit]
o (podstat. jm.)
obe, poslouchati
objekt, předmět
obl (-násobný)
obstin, svéhlavý
odor, vůně
ofend, uraziti
ofer, obětovati
oft, často
ok, osm
okaz, přihoditi se
okul, oko
okup, obsaditi
ol, než
ole, olej
ombr, stín
ombrel, stinidlo
on (zlomek)
ond, vlna
oni, man
onkl, ujec
ont (přech. bud. čin.)
op (-mo, duope, dvojmo)
oportun, příhodný
or, zlato
ord, pořádek
ordinar, obyčejný
ordon, poroučeti
orel, ucho
os (bud. čas)
ost, kosť
ot (přechod. bud. trp.)
ov, vejce
P.[edit]
pac, mír
paf, stříleti
pag, plat
paĝ, stránka
pajl, sláma
pal, bled
palac, palác, zámek
palp, dotýkati se
palpebr, oční víčka
pan, chléb
pantalon, kalhoty
paper, papír
pardon, odpustiti
parenc, příbuzný
parker, na paměť
parol, mluviti
part, část
pas, minouti
pastr, kněz
paŝ, kráčeti
patr, otec
pec, kus
pel, puditi, hnáti
pen, námaha
pend, viseti
pens, mysliti
pentr, malovati
per, skrze
perd, ztratiti
permes, dovoliti
pes, vážiti
pet, prositi
pez, vážiti
pi, zbožný
pied, noha
pik, píchati
pilk, míč
pingl, jehlice
pir, hruška
plac, místo
plaĉ, líbiti se
plafon, strop
plank, podlaha
plej, nejvíce
plen, pln
plend, stěžovati si
plezur, zábava
pli, více
plor, pláč
plum, péro, peří
pluv, déšť
po, po (po 2, 3…)
polv, prach
pom, jablko
pont, most
popol, národ, lid
por, pro
pord, dvéře
port, nésti
pork, prase
post, po, za
postul, žádati
poŝ, kapsa
poŝt, pošta
pot, hrnec
pov, moci
prav, právo, pravý
preĝ, modlitba
prem, tlačiti
pren, bráti
prepar, příprava
preskaŭ, skoro
pres, tisknouti
pret, hotov
prezent, představovati
pri, o
printemp, jaro
pro, pro, za
profund, hluboký
proksim, blízký
promen, procházka
promes, slib
propon, návrh
propr, vlastní
prov, pokus
prudent, opatrn, rozumný
prunt, půjčiti
pulv, prach střelný
pulvor, prášek [lék]
pun, trest
pup, loutka
pur, čist
puŝ, strčiti, udeřiti
putr, hníti
R.[edit]
rad, kolo
radi, paprsk
radik, kořen
rakont, vyprávěti
ramp, lézti
rand, kraj
rapid, rychlý
raz, škrabati
re, opět, zpět
reg, panovati
regn, království, říše
regul, pravidlo
reĝ, král
rekt, přímý, správný
rekompenc, odměna
renkont, potkati
renvers, přehoditi
respond, odpověď
rest, zůstati
ricev, obdržeti
riĉ, bohat
rid, smích
rigard, patřiti, hleděti
ring, prsten
ripet, opakovati
ripoz, odpočívati
river, řeka
romp, lámati
rond, kruh
rost, péci
roz, růže
ruĝ, rudý, červený
S.[edit]
sabat, sobota
sabl, písek
saĝ, moudrý
sak, pytel
sal, sůl
salt, skok
salut, pozdrav
sam, sám
san, zdráv
sang, krev
sankt, svatý
sap, mýdlo
sat, syt
sav, zachrániti
sci, věděti
se, jestliže
sed, ale
seĝ, sesle
sek, suchý
sem, síti, símě
semajn, týden
sen, beze
senc, mysl
send, poslati
sent, cit
sep, sedm
serĉ, hledati
serpent, had
serur, zámek (nástroj)
serv, sloužiti
ses, šest
sever, přísný
si, se
sid, seděti
sigel, pečetiti
sign, znamení
signif, označiti
silent, mlčeti
simil, podobný
simpl, jednoduchý
sinjor, pán
skrib, psáti
sku, třásti
sobr, střízliv
societ, spolek
soif, žízeň
sol, samojediný
somer, léto
son, zvuk
sonĝ, sen
sonor, zníti
sort, osud
sovaĝ, divoký
spec, druh, rod
spegul, zrcadlo
spir, dech
sprit, vtip
stal, stáj
star, státi
stel, hvězda
stomak, žaludek
strat, silnice, ulice
sub, pod
subit, náhlý
suĉ, ssáti
sufer, trpěti
sufiĉ, dostačiti
suk, šťáva
suker, cukr
sun, slunce
sup, polévka
super, nad
supr, horní
sur, na
surd, hluchý
surtut, kabát
Ŝ.[edit]
ŝajn, zdáti se
ŝancel, hýbati
ŝanĝ, měniti
ŝaŭm, pěna
ŝel, skořápka
ŝerc, žert
ŝi, ona
ŝip, loď
ŝir, trhati
ŝlos, zavírati
ŝmir, mazati
ŝnur, šňůra
ŝpar, šetřiti
ŝpruc, prskati
ŝrank, schránka
ŝtal, ocel
ŝtel, krásti
ŝtof, látka
ŝton, kámen
ŝtop, cpáti
ŝtrump, punčocha
ŝtup, stupeň
ŝu, střevíc
ŝuld, dluh
ŝut, sypati
ŝvel, bobtnati
ŝvit, potiti se
T.[edit]
tabl, stůl
tabul, tabule
tag, den
tajlor, krejčí
tamen, přece
tapiŝ, koberec
taŭg, hoditi se
te, thé, čaj
tegment, střecha
teler, talíř
temp, čas
ten, držeti
tent, zkoušeti
ter, země
terur, hrůza
tia, takový
tial, proto
tiam, tehdy, pak
tie, tam
tiel, tak
tim, bázeň
tio, to
tiom, tolik
tir, táhnouti
tiu, ten, onen
tol, plátno
tomb, hrob
tond, stříhati
tondr, hřmíti
tra, skrze, přes
traduk, překlad
tranĉ, krájeti
trankvil, klidný
trans, přes
tre, velmi
trem, třásti se
tren, vléci
tri, tři
trink, píti
tro, příliš
tromp, klam
trov, nalézti
tru, díra
tuj, brzo, hned, tu
tuk, sukno
tur, věž
turment, muka
turn, točiti
tus, kašlati
tuŝ, dotýkati se
tut, celý
U.[edit]
u (imperativ)
uj (rostliny, vlasť)
ul (osoba)
um (-um)
ung, nehet
unu, jeden
urb, město
urs, medvěd
us (konjunktiv)
util, užitečný
uz, užívati
V.[edit]
vaks, vosk
van, marný
vang, tvář
vapor, pára
varm, teplý
vast, širý
vaz, nádoba
vek, buditi
velk, vadnouti
ven, přijiti
vend, prodati
vendred, pátek
venen, jed
venĝ, pomsta
venk, zvítěziti
vent, vítr
ventr, břicho
ver, pravda
verd, zelený
verk, dílo
verm, červ
verŝ, líti
vesper, večer
vest, oděv
veter, povětří, počas
vetur, jeti
vi, vy, ty
viand, maso
vid, viděti
vilaĝ, ves
vin, víno
vintr, zima
violon, housle
vir, muž
viŝ, čistiti
vitr, sklo
viv, žíti
vizaĝ, obličej
voĉ, hlas
voj, cesta
vok, volati
vol, vůle
vort, slovo
vost, ocas, chvost
vund, raniti
Z.[edit]
zorg, péče
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1] This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. According to the copyright law of the Czech Republic this text will be in the public domain by January 1st 2028.
Toto dílo bylo poprvé zveřejněno mimo území USA před 1. lednem 1929 a je tedy podle autorského zákona USA volným dílem. Podle zákonů jiných zemí, zejm. podle Autorského zákona České republiky , volným dílem však není a nemůže proto být zveřejněno na stránkách české subdomény Wikisource - na Wikizdrojích.
Podle zákonů České republiky bude toto dílo volné ke dni 1. ledna 2028. |